Κοσμάς Ηλιάδης - Στα παλιά λημέρια

 

Κοσμάς Ηλιάδης – Στα παλιά λημέρια

Συλλογή διηγημάτων – Εκδόσεις «Αποστακτήριο», 2022

Κριτική προσέγγιση του Δημήτρη Φιλελέ

 

«Στα παλιά λημέρια» είναι ο τίτλος της συλλογής διηγημάτων του Κοσμά Ηλιάδη, που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Αποστακτήριο» το 2022.

Ο συγγραφέας, με λόγο λιτό και λαϊκό, ξετυλίγει το κουβάρι των προσωπικών του αναμνήσεων και μας μεταφέρει με γλαφυρότητα στις γειτονιές της αγαπημένης του Θεσσαλονίκης. Ο λογοτεχνικός του φακός εστιάζει στο συνονθύλευμα των απλών ανθρώπων της διπλανής πόρτας, εκεί που αναμειγνύονται αυτοί που μοχθούν καθημερινά για τον επιούσιο μαζί μ’ εκείνους που επιλέγουν να τους απομυζούν και να ζουν σε βάρος τους.

Οι χαρακτήρες των ηρώων συνοδεύονται από την εσκεμμένη ονοματοδοσία που τους προσδίδει ο εμπνευστής τους. Και είναι τέτοια τα ονόματα, ώστε να μην υπάρχει η ελάχιστη αμφιβολία ότι ο Γερβάσιος Γρύπηλος, ο Παναγής Χαρέμης, ο  Δεινοκράτης Χαντακωμένος, ο Αντώνης Ραχατσούλης, η Νίτσα, η Στάσα, η Σόνια, η Κρυστάλλω, όλες άνευ επωνύμου, και όλοι οι άλλοι δεν είναι προορισμένοι να αλλάξουν κοινωνική στάθμη. Θα ανήκουν πάντα στη β’ κατηγορία πολιτών (στην καλύτερη περίπτωση) και μόνιμα θα ταλαιπωρούνται και θα ταλαιπωρούν. Είναι οι κάτοικοι του υπογείου της πολυκατοικίας της κοινωνικής διαστρωμάτωσης, όπου τα σύνορα δεν είναι κατακόρυφα αλλά οριζόντια. Είναι ένα ετερόκλητο πλήθος που δεν μπορεί να ξεφύγει από τη μοίρα του, αλλά καθένας καταφέρνει να βάλει τη σφραγίδα του στη ζωή του άλλου.

Ωστόσο, η φαινομενικά αδιάφορη ζωή αυτών των ανθρώπων περνά μέσα από το συγγραφικό φίλτρο, το οποίο συγκρατεί όλα εκείνα τα στοιχεία που αξίζει να αναδυθούν και να προβληθούν άλλοτε με σεβασμό, άλλοτε με ευαισθησία και συγκαταβατικότητα, άλλοτε με συμπόνια και άλλοτε με σκληρή αληθινή γλώσσα. Και αυτό συμβαίνει επειδή ο συγγραφέας αναμφίβολα μας μεταφέρει προσωπικές εμπειρίες και καταγραφές, από τις οποίες δεν μπορεί να απουσιάζει ούτε το συναίσθημα ούτε οι προσωπικές σκέψεις και απόψεις.

Ο ημιονηγός Γερβάσιος Γρύπηλος αρνείται να γίνει καταδότης για να εξασφαλίσει την εύνοια του «εθνικόφρονα» αξιωματικού του Α2. Ο αστυνομικός διοικητής Νεόφυτος Μουχλιάρης από θύτης γίνεται θύμα της ίδιας του της πλεκτάνης. Ο πληρωμένος νταής Παναγής Χαρέμης δέχεται κατάμουτρα το ηχηρό συναισθηματικό χαστούκι της επαναστατημένης συζύγου του Στάσας. Ο γλωσσοπλάστης χαρτοπαίκτης Δεινοκράτης Χαντακωμένος αντιμετωπίζει με περιφρόνηση τον φόβο του θανάτου. Η Ρόζα Οστρόφσκι τολμά να αποκαλύψει το μυστικό της ζωής της στον γιο της και να διώξει το μεγαλύτερο βάρος από την ψυχή της. Ο αμετανόητος βιαστής έχει το θράσος να κλείνει με νόημα το μάτι στη βασανισμένη Λεΐλα, ακόμα και όταν τον μεταφέρουν σιδηροδέσμιο στο τμήμα. Ο βιαστής και φονιάς Αντώνης Ραχατούλης λυγίζει κάτω από το βάρος των τύψεων και εξομολογείται τα αμαρτήματά του πριν φτάσει στον θάνατο, που ο ίδιος έχει προκαλέσει. Ο Ιππόλυτος, θύμα των ναρκωτικών και του έρωτα, παλινδρομεί από την παρανομία στη νομιμότητα, μέχρι που μια σύμπτωση βάζει τέλος στο όνειρό του. Ο Αντώνης Χρυσοστομίδης, ο τίμιος ψαράς, σώζει την κακοποιημένη Ουρανία και τα παιδιά της από τον θάνατο και την προστατεύει από τον χαραμοφάη και θρασύδειλο σύζυγό της, τον Παναγή Δράγκουλα. Η Ντίνα, κόρη της Ουρανίας, ακολουθεί τον αλητάμπουρα της γειτονιάς και την οικογενειακή παράδοση του ξυλοφορτώματος μέχρι να βρει το θάρρος να τον εγκαταλείψει. Η αποτυχημένη καλλιτέχνης Νάσια Ακριβή διασχίζει την κόλαση των τοξικών ουσιών και του αλκοόλ, γίνεται θύμα του χαραμοφάη συζύγου της και μεταφέρει τη βία που βιώνει στο αδύναμο παιδί της. Η Σούζη Μπλου είναι θύμα των παιχνιδιών της ζωής, από την κατακόρυφη άνοδο περνά στην κατακόρυφη πτώση, ώστε να της αναλογεί τουλάχιστον ένα ανώδυνο τέλος. Η Φρόσω, η τρελή μάνα του αδικοχαμένου Γιωργάκη, αδυνατεί να δεχθεί την απώλεια του μοναχογιού της και ζει ως το τέλος σ’ έναν παράλληλο δικό της κόσμο.

Τελικά διαπιστώνουμε ότι οι ιστορίες αποτυπώνονται με διάχυτη την πικρία που αφήνει ο αγώνας της καθημερινότητας, αλλά και με τη γεύση της ειρωνικής μελαγχολίας να σκεπάζει κάθε βράδυ τις εξουθενωμένες συνειδήσεις. Η τελική αίσθηση που προκύπτει από την ανάγνωσή τους είναι ότι η μυθοπλασία υποχωρεί και δίνει το μέγιστο του μεριδίου της στην πραγματικότητα.

Ο Κοσμάς Ηλιάδης μας παρουσιάζει την άλλη όψη της ζωής που δεν βλέπουμε ή δεν θέλουμε να έρθουμε σε επαφή. Είναι όμως υπαρκτή, κινείται δίπλα μας και υπάρχουν σημαντικοί λόγοι για να την αφουγκραστούμε και να την αγγίξουμε.

 

Δημήτρης Φιλελές

Πηγή δημοσίευσης: Η ζωή που δεν βλέπουμε