Μαριαλένα Δισακιά - Η σκιά της μάνας

 

Μαριαλένα Δισακιά – Η σκιά της μάνας

Νουβέλα – Εκδόσεις «Αττικός-Αγγελάκης», 2021

Κριτική προσέγγιση του Δημήτρη Φιλελέ

 

Ο αναγνώστης που έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή με τη νουβέλα «Η σκιά της μάνας» της Μαριαλένας Δισακιά (εκδόσεις Αττικός-Αγγελάκης, Αθήνα 2021), βρίσκεται μπροστά σε μια ευχάριστη έκπληξη. Μια ευρηματική συνάντηση δύο συμμαθητριών, της Δάφνης –κεντρικής ηρωίδας– και της Ρένας, με διαφορετικές πορείες ζωής μετά από δεκαετίες –αλλά, τελικά, με πολλές κοινές εμπειρίες να εξακολουθούν να τις ενώνουν με ένα αόρατο σκοινί– μπορεί να γίνει η φλόγα που θα πυροδοτήσει το φιτίλι της ψυχής.

Ύστερα από την ανάγνωση των λίγων αντί προλόγου σελίδων προκύπτουν τρεις σημαντικές διαπιστώσεις:

α. πρόκειται για μια εξιστόρηση που ακολουθεί (σε γενικές γραμμές) την αφηγηματική ροή της κυκλικής παπαδιαμαντικής γραφής,

β. η γλώσσα γραφής είναι λιτή, κατανοητή, καθημερινή, με ζωηρούς φυσικούς διαλόγους, χωρίς περιττολογίες ή λεκτικές ακροβασίες για εντυπωσιασμό,

γ. η φράση «γράψ’ τα» είναι το κλειδί της υπόθεσης, η προαναγγελία της εξομολόγησης και της κατάθεσης ψυχής, που φέρνει τη λύτρωση.

Από το σημείο αυτό και μετά ξεκινά το ψυχογράφημα μιας γυναίκας στην πιο κρίσιμη ίσως περίοδο της ζωής της – από τη μέρα που αποφασίζει να μετατρέψει την ερωτική της σχέση σε γάμο, αλλά και να συνδυάσει ένα κοινωνικό συμβόλαιο με την απόκτηση παιδιών, ώστε να φτάσει σε μια κατάσταση που ορίζεται, κατά τη γνώμη της, ως «οικογένεια». Από την πρώτη στιγμή είναι ορατό ότι η απόσταση από την επιθυμία μέχρι την πραγματικότητα, σε αντίθεση με ό,τι έχει φανταστεί η ηρωίδα, είναι όχι μόνο πολύ μεγαλύτερη, αλλά ότι και ο δρόμος που οδηγεί ως εκεί είναι διάσπαρτος με εμπόδια, με απρόοπτα, με ανατροπές, με παρεκτροπές, με ανεπιθύμητες σωματικές και ψυχικές παρενέργειες, χωρίς να υπάρχει η βεβαιότητα της επίτευξης του τελικού στόχου.

Η συγγραφέας, με δεξιοτεχνία, διατηρεί μόνιμα τη Δάφνη στο προσκήνιο, δείχνοντας με σαφήνεια ότι όσοι βρίσκονται δίπλα της, όπως ο σύζυγος Δαβίδ, ή γύρω της, όπως η Καίτη, η Μαριάνθη και η Κατερίνα, είναι δορυφόροι της σφοδρής μητρικής της επιθυμίας. Υποκύπτουν στις αποφάσεις που εκείνη παίρνει ή με τον τρόπο της οδηγεί να πάρουν οι άλλοι –κάτι που και η ίδια θα αργήσει πολύ να συνειδητοποιήσει– και απλά εξαναγκάζονται να τη συνδράμουν τόσο στις κορυφώσεις όσο και στις πτώσεις της.

Σαν αόρατη διευθύντρια ορχήστρας συναισθημάτων, η Δισακιά χαράζει με σταθερά βήματα την πορεία των χαρακτήρων της, καθώς αυτοί αναζητούν έξοδο διαφυγής από την αντίξοη και πνιγηρή πραγματικότητα. Και ενώ πολλές φορές είναι πεπεισμένοι ότι κατευθύνονται προς το φως, όλο και πιο βαθιά οδεύουν προς το σκοτάδι. Είναι άραγε κάποια ψήγματα προσωρινής ευτυχίας αρκετά, ώστε να αφιερώσουμε σ’ αυτά μια ολόκληρη ζωή, δηλώνοντας παραίτηση από κάθε άλλη χαρά της ζωής; Και αν μια επιθυμία μας γίνει ο σκοπός της δικής μας ζωής, έχουμε το δικαίωμα να εγκλωβίσουμε σ’ αυτήν όσους τύχει να δέσουν τη ζωή τους με τη δική μας;

Μέσα από τέτοιες επιλογές η ζωή γίνεται ένα στενός μονόδρομος χωρίς συνοδοιπόρους. Η πορεία γίνεται μοναχική με αποκλειστική ευθύνη της πρωταγωνίστριας. Οι απώλειες –ακατανόητες αρχικά– είναι σημαντικές όχι μόνο σε πλήθος, αλλά και σε ψυχικό κόστος. Η ηρωίδα, παραδομένη στην τυφλή επιθυμία, αδυνατεί να αποδεχτεί τις αρνητικές συνέπειες των ενεργειών της, να προβλέψει τις πιθανές εξελίξεις σε βάθος χρόνου, αδυνατεί (ή αδιαφορεί) να κατανοήσει τη στάση των άλλων και, με σφαλερή ή θολή κρίση, τους καταλογίζει αυθαίρετα ευθύνες που δεν τους αναλογούν.

Ωστόσο, πρόκειται εξαρχής για ένα τραγικό πρόσωπο, αφού είναι προφανές ότι τα κίνητρά της και αγαθά είναι και εντός των κοινωνικών προδιαγραφών κινούνται. Όσο όμως επιδιώκει να κινηθεί προς τον στόχο της, τόσο αυτός απομακρύνεται. Και όταν πια ο στόχος φαίνεται να επιτυγχάνεται, οι δονήσεις που θα ακολουθήσουν την (πρόσκαιρη) επιτυχία, είναι ικανές να μεταμορφώσουν την ψυχή της σε σωρό ερειπίων.

Πόσα αποθέματα δυνάμεων μπορεί να διαθέτει ένας άνθρωπος, όταν συνειδητοποιήσει ότι είναι θύμα των επιλογών του; Πόση δύναμη χρειάζεται για να αλλάξει ρότα πριν το σκαρί του τσακιστεί στην ξέρα; Πόσες πληγές, σωματικές και ψυχικές, θα χρειαστεί να επουλώσει η ηρωίδα, καθώς θα επιχειρεί να κόψει με κάθε μέσο το συρματόπλεγμα που την περιχαρακώνει από τον έξω κόσμο και απομονώνει την αλήθεια της από την αλήθεια των άλλων; Πόσο πρέπει μια μητέρα, βιολογική ή μη, να ξεπεράσει τον εαυτό της για να εννοήσει τη διαχωριστική γραμμή μεταξύ στοργής και εξάρτησης;  Πόση αντοχή απαιτείται για να τραβήξει τον ανηφορικό δρόμο της αυτογνωσίας πετώντας όσα βαρίδια την αγκυρώνουν με το παρελθόν, για να φτάσει επιτέλους στην κορυφή, να νιώσει αληθινά μια άλλη μέσα στο ίδιο σώμα και να αναφωνήσει απαλλαγμένη: «Δεν είμαι εγώ εκείνη που έκανε την ορφάνια της ορφανοτροφείο»;

Αξίζει, επίσης, να σημειωθεί ότι η νουβέλα διακρίνεται και για την πληθώρα των χαρακτήρων που πλαισιώνουν το κεντρικό πρόσωπο του αφηγήματος, τη Δάφνη, χωρίς ο ρόλος τους να είναι είτε δευτερεύων είτε διακοσμητικός. Αντίθετα, συμμετέχουν ενεργά σε όλη τη διάρκεια της ροής των γεγονότων και προσθέτουν ο καθένας το δικό του λιθαράκι στην εξέλιξη της πλοκής και στην ολοκλήρωση της ιστορίας. Ιδιαίτερα η μορφή της Κατερίνας είναι συγκλονιστική και, σε στιγμές κορύφωσης, ισοδύναμη με εκείνη της Δάφνης.

Μέσα σε 120 μόνο σελίδες, η Μαριαλένα Δισακιά αφηγείται μια ιστορία ζωής με καταιγιστική αληθοφάνεια, με συγκρούσεις όπου θύτης και θύμα εναλλάσσονται στους ρόλους, με παραμορφωτικά κάτοπτρα θέασης της αλήθειας, με συναρπαστικές συναισθηματικές μεταπτώσεις, με ακραία παιχνίδια του μυαλού και με δυσδιάκριτα τα όρια μεταξύ μυθοπλασίας, προσωπικών βιωμάτων και εμπειριών.

«Η σκιά της μάνας», αποφεύγοντας την παγίδα της αποκλειστικά γυναικείας υπόθεσης, είναι μια ρεαλιστική ανθρώπινη καταγραφή της σύγχρονης κοινωνικής πραγματικότητας, που θα μπορούσε να συμβαίνει στη γυναίκα της διπλανής πόρτας ή –γιατί όχι– εντός των ορίων του δικού μας μικρόκοσμου.

 

Δημήτρης Φιλελές

Πηγή δημοσίευσης: Ιστορία ζωής με καταιγιστική αληθοφάνεια