Σωτηρία Τσέλιου-Παππά - Σημάδι αδυναμίας

 

Σωτηρία Τσέλιου–Παππά – Σημάδι αδυναμίας

Συλλογή διηγημάτων – Εκδόσεις Άπαρσις, 2019

 

Κριτική προσέγγιση του Δημήτρη Φιλελέ

 

Το Σημάδι αδυναμίας της Σωτηρίας Τσέλιου–Παππά (εκδόσεις Άπαρσις, 2019) είναι μια συλλογή διηγημάτων που απαιτούν πολύ γερό στομάχι, επειδή αρκετές φορές θα δεχτεί ισχυρά χτυπήματα,  και όραση διόφθαλμη που κοιτάζει την αλήθεια κατά πρόσωπο χωρίς κανενός είδους παραμορφωτικούς φακούς ή παρωπίδες.

Τα τριάντα επτά διηγήματα που απαρτίζουν το βιβλίο είναι κείμενα που σπάζουν το φράγμα της σιωπής και του καθωσπρεπισμού σε μια εποχή κακοποιητική για όλους τους ανθρώπους που εύκολα χαρακτηρίζονται «αδύναμοι», εύκολα τους φορτώνεται την ετικέτα της ατολμίας, εύκολα οι πέριξ αυτών διερωτώνται γιατί σιώπησαν όταν έπρεπε να μιλήσουν, εύκολα θεωρείται ότι φέρουν συν–ευθύνη για ό,τι κακό τους συμβαίνει. Ενώ, ταυτόχρονα, με πολύ μεγάλη ευκολία αποστρέφεται το βλέμμα όταν τυχαίνει οι άλλοι να γίνουν κοινωνοί του προβλήματός τους ή αποφεύγεται τεχνηέντως η συνδρομή όταν τα πλάσματα αυτά με τον τρόπο τους ζητούν βοήθεια.

Η συγγραφέας γράφει με διάθεση εξομολογητική, με φανερή πρόθεση να μοιραστεί μαζί μας όσες εμπειρίες ζωής – είτε προσωπικές είτε προερχόμενες από το ευρύτερο περιβάλλον–  την φορτίζουν πέρα από τα όρια. Γράφει όμως και με  αποφασιστικότητα, χωρίς δισταγμό, χωρίς ωραιοποίηση ή στρογγυλοποίηση των γωνιών που τραυματίζουν, πολλές φορές ανεπανόρθωτα, την ανθρώπινη ψυχή αλλά και την ανθρώπινη σάρκα. Με τρόπο λιτό και απόλυτα κατανοητό εκθέτει την κοινωνική σκληρότητα, καταγγέλλει τον θύτη, «αγκαλιάζει» με ανάσα ζεστή το θύμα και παίρνει θέση υπέρ αδυνάτου. Και κάτι επιπλέον, εξίσου σημαντικό – διαβάζοντας την αλήθεια του λόγου της, δεν μπορούμε πλέον να ισχυριστούμε ότι δεν ξέρουμε ή ότι δεν μας αφορά.

Μετά από είκοσι χρόνια γάμου ο άντρας μου δεν άντεχε την ακαταστασία μου, την αταξία στην ντουλάπα και στα συρτάρια του, τα υπολείμματα κρέμας στο πρόσωπό μου, τα πινέλα και τους καμβάδες μου. […] Μίλαγε αργά με το κεφάλι χαμηλωμένο, και συχνά έχανε το ειρμό του. Εγώ πάλι νόμιζα πως άκουγα τις λέξεις, που κρέμονταν αβέβαιες πάνω από το κοτόπουλο, να πέφτουν αμάσητες πάνω στο τραπεζομάντιλο. Τα ερωτηματικά που ανέβαιναν στο στόμα μου τα έκανα τελείες και τα κατάπινα. Δεν είχαν καμιά σημασία τα σημεία στίξεως σ’ έναν χωρισμό, σκεφτόμουν. (Σκιές, σελ. 25-26)

Λόγος ευθύβολος, αληθινός, εύστοχος σαν από χέρι αλάνθαστου σκοπευτή, πύρινος πολλές φορές, χωρίς περιττές παρεκβάσεις ή υπεκφυγές, δομεί χαρακτήρες που κινούνται μεταξύ πραγματιστικής απεικόνισης και ανεκπλήρωτου πόθου. Τα όνειρα και οι επιθυμίες συνωθούνται στην έξοδο από την κακοποιητική πραγματικότητα και οι άνθρωποι της διπλανής πόρτας  –ή μήπως και εμείς οι ίδιοι κάποτε;–   ακολουθούν τον δρόμο που αντέχουν οι ώμοι τους να σηκώσουν. Όλοι με ένα κοινό χαρακτηριστικό, την αποφασιστικότητα που ορίζει την καινούργια αρχή ή το μοιραίο τέλος.

Έκανα να φύγω, αλλά η περικοκλάδα τυλίχτηκε στον λαιμό μου. Πνιγόμουνα. Όταν άκουσα την πόρτα να χτυπάει, ανέπνευσα. Με το αριστερό χέρι χαλάρωσα το σφίξιμο, ενώ με το δεξί άρπαξα το μαχαίρι και άρχισα να της κόβω τα βλαστάρια. «Δε θα μου διαλύσεις εσύ τον γάμο», φώναζα. (Ζιζάνια, σελ. 14)

Ωστόσο, από την αφήγηση δεν απουσιάζει η τρυφερότητα, η ευαισθησία, η οικειότητα και η παραστατικότητα του λόγου, έτσι που ο αναγνώστης αβίαστα μπορεί να συνθέσει εικόνες από τη γραφή. Για να περιπλανηθεί μαζί με τους ήρωες στους χώρους της πραγματικότητας ή των φαντασιώσεων που αυτοί κινούνται και σε χρόνο και τόπο παράλληλο να βιώσει νοερά αλλά με αμεσότητα τις συναισθηματικές τους μεταπτώσεις.

Τα μάτια της, ορθάνοιχτα, ζωγράφιζαν το δωμάτιο με μαύρες πινελιές. Ύστερα όλα σκοτείνιασαν, Το τζάμι θάμπωσε. Το ταβάνι άνοιξε και ο Τάμεσης όρμησε μέσα. Οι τοίχοι ξεφλούδισαν και τα λουλούδια της ταπετσαρίας έπεσαν στο πάτωμα. Το κρεβάτι στριφογύρισε για λίγο ακυβέρνητο, μέχρι που μια ρουφήχτρα στη μέση του δωματίου το κατάπιε. (Δωμάτιο 104, σελ. 32)

Σωτηρία Τσέλιου-Παππά

Μικρής έκτασης αλλά ιδιαίτερα αιχμηρά τα διηγήματα –ουκ εν τω πολλώ το ευ–, με λόγο πυκνό και έντονα στοιχεία μαγικού ρεαλισμού, με γραφή που κεντρίζει το ενδιαφέρον του αναγνώστη και συχνά τον ωθεί σε αναζήτηση διαφορετικών πιθανών προεκτάσεων στα αγκάθια που τρυπούν ανενδοίαστα το αραχνοΰφαντο πέπλο της ψυχής.

Το κορίτσι ζάρωσε στο κρεβάτι κι άνοιξε το αναγνωστικό της, αλλά από τις σελίδες του πετάχτηκαν άδειες αρβύλες που τριγυρνάγανε στο δωμάτιο και έψαχναν τα πόδια τους, στρατιωτικές χλαίνες που αλλάζανε σώματα, γεμάτα κράνη που κατρακυλάγανε στα βουνά της Ηπείρου κι άφηναν κόκκινες γραμμές πάνω στο χιόνι. Το όπλο πίσω από την πόρτα άρχισε να εκπυρσοκροτεί. Εκείνη κουκουλώθηκε κι έσφιξε δυνατά τα μάτια της. (Ο πόλεμος, σελ. 125)

Με μια δεύτερη, όμως, ανάγνωση καταγράφουμε σημεία της ροής του αφηγηματικού λόγου, στα οποία αξίζει να δοθεί ιδιαίτερη σημασία ως προς την ποιητικότητα της γραφής. Παραθέτουμε ενδεικτικά μικρά αποσπάσματα:

Πολλές φορές κλειδωνόταν στο δωμάτιο, άνοιγε τον χάρτη και γύριζε τον κόσμο. Μετά αραίωσε, δεν της περίσσευε χρόνος και τα ταξίδια έμειναν στον πάτο της κόκκινης βαλίτσας. (Το ταξίδι, σελ. 19)

Μ’ αυτά τα πουλιά κοιμάται και ξυπνάει τα τελευταία χρόνια μέχρι να μεγαλώσουν και τα δικά της φτερά και να μπορέσει να το σκάσει μαζί τους. (Θα είναι Κυριακή και θα φυσάει, σελ. 36).

[…] εκείνος μίλαγε, εκείνη προσπαθούσε να ηρεμήσει τις πεταλούδες που φτερούγιζαν στο στομάχι της και της δάγκωναν τη γλώσσα. (Προσοχή στο κενό!, σελ. 47)

Όλο αυτό το πλήθος έχει γίνει ένα σώμα φτιαγμένο από σώματα, σαν ένα τέρας με πολλά στόματα και εκατοντάδες μάτια, που περιμένει τη λεία του. (Μια βόλτα στο κέντρο της Αθήνας, σελ. 52)

Η δεύτερη ευκαιρία είναι σημάδι αδυναμίας. (Σημάδι αδυναμίας, σελ. 72)

Ξάπλωσε ανάσκελα και άνοιξε τα χέρια της. Ποτέ πριν δεν είχε καταλάβει πόσο ωραία ήταν η μυρωδιά του εαυτού της και πόσο ανεκτίμητη η σιωπή. (Το διαζύγιο, σελ. 100)

Η φωτιά έκανε τις ρυτίδες της να μοιάζουν με μονοπάτια, ενώ τα μάτια της έφεγγαν σαν κόκκινα φανάρια μέσα στην ομίχλη. (Μια ευτυχισμένη οικογένεια, σελ. 115)

Η συγγραφέας περνά θαρρετά ανάμεσα από τις δικές της συμπληγάδες και φτάνει στην ίαση. Συναισθάνεται, όμως, και το βάρος της ατομικής ευθύνης απέναντι στο σύνολο. Γι’ αυτό ανοίγεται πλησίστια στο πέλαγος της αλήθειας και χρησιμοποιώντας τη δύναμη της γραφής τη μοιράζεται με όσους έχουν –η αναζητούν– τη δύναμη να την αντέξουν.

 

Δημήτρης Φιλελές

Πηγή δημοσίευσης: Μέσα από συμπληγάδες στην ίαση