Η παράξενη ιστορία μιας βαλίτσας - Χρίστος Γ. Ρώμας

 

Η παράξενη ιστορία μιας βαλίτσας

(Παρουσίαση βιβλίου)

Ο χαρισματικός Δημήτρης Φιλελές, ο εκπαιδευτικός με τις άριστες επιδόσεις στην ποίηση, τις μεταγραφές λογοτεχνικών έργων και στην πεζογραφία, μας ξάφνιασε και πάλι με το νέο του δημιούργημα. «Η παράξενη ιστορία μιας βαλίτσας» είναι, όντως, μια πολύ πρωτότυπη υπόθεση, που κρατάει τον αναγνώστη σε αγωνία ως το τέλος. Τα πρόσωπα και τα γεγονότα τοποθετούνται στην περίοδο της δικτατορίας των συνταγματαρχών, ενώ οι τοποχρονικές συγκυρίες εμφανίζουν αναμφισβήτητη αληθοφάνεια.

Τα έντεκα κεφάλαια του έργου, που είναι νουβέλα, δομημένα κατά σειρά επεισοδίων, δεν παρουσιάζουν διάσπαση της αφηγηματικής ύλης, κάτι που χαρακτηρίζει την τεχνική του μυθιστορήματος, ούτε όμως και αρκούνται σε αφήγηση ενός απλού γεγονότος με κεντρικό ήρωα, όπως συμβαίνει στο διήγημα. Αντίθετα, καθώς εξελίσσεται ο μύθος, εμπλέκονται στη δράση και νέα πρόσωπα με το ήθος τους, τις φοβίες, τις αντιδράσεις και τη συμβολή τους στην κάθαρση, κατά το νόημα της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας.

Το χρονικό περιβάλλον, στο πλαίσιο του οποίου τοποθετείται η υπόθεση και η εξέλιξή της, είναι ο σιδηροδρομικός σταθμός του Μπράλου, την περίοδο, όπως ελέχθη, που κυβερνά τη χώρα «η εθνοσωτήριος επανάστασις της 21^ης Απριλίου 1967». Κάποια μέρα, λοιπόν, που ο χειμώνας εκείνου του έτους πλησίαζε στο τέλος του, στον σιδηροδρομικό σταθμό του Μπράλου σταθμεύει η αμαξοστοιχία Πειραιώς-Αθηνών-Θεσσαλονίκης και ανακοινώνεται από το σταθμαρχείο η αναβολής της αναχώρησής της λόγω τεχνικού προβλήματος. Κι ενώ οι επιβάτες κατευθύνονται καθένας προς τον προορισμό του, στην αποβάθρα, πλάι στον ηλεκτρικό φανοστάτη, βρίσκεται εγκαταλελειμμένη μία βαλίτσα. Αυτή είναι και η αφετηρία της πλοκής του περίεργου μύθου με την απροσδόκητη εξέλιξη.

Ερωτηματικά, υποψίες, φόβοι και τολμηρά σενάρια αρχίζουν αμέσως να βασανίζουν αρχικά τον σταθμάρχη και κατόπιν άλλα πρόσωπα, με κυριότερο τον πρόεδρο του χωριού. Έτσι, ο αναγνώστης θα παρακολουθήσει στο εξής με αγωνία και ενδιαφέρον την εξέλιξη της περίεργης αυτής υπόθεσης, με δικά του πλέον ερωτήματα: Ποιος ξέχασε αυτή τη βαλίτσα; Κι αν την ξέχασε κάποιος, γιατί δεν έσπευσε να την αναζητήσει; Έπειτα, τι περιέχει και γιατί είναι τόσο σφιχτά διπλοκλειδωμένη; Και ακόμη, ήταν τυχαία η εγκατάλειψή της ή σκόπιμη και γιατί; Και τέλος, πώς πρέπει ο σταθμάρχης και οι άνθρωποι του χωριού να διαχειριστούν στο εξής την υπόθεση αυτή;

Η εξέλιξη του μύθου εντυπωσιάζει τον αναγνώστη εξαρχής. Η αφήγηση είναι ασθματική σε ταχύτητα, καθώς, με βάση το ασύνδετο σχήμα, δεν διακόπτεται ο λόγος με τη στίξη, ώστε γεγονότα, σκέψεις, λαϊκές εκφράσεις και αποφάσεις παρατίθενται συνεχόμενα σε ακανόνιστη σειρά, χωρίς προτάσεις διάκρισης, λες και ο συγγραφέας επείγεται να φτάσει έγκαιρα στο τέλος, για να φωτίσει την έκβαση. Έτσι, κάθε συμβάν, κάθε παρατήρηση και κάθε προβληματισμός εσωτερικεύεται και κατόπιν η ενδόμυχη σκέψη εξωτερικεύεται ως προσωπικός μονόλογος. Στο σύνολό της η τεχνική αυτή, κατά τη γνώμη μου, δεν απαντάται συχνά στη γνωστή ως τώρα αφηγηματική πεζογραφία.

Παρά ταύτα, η χρήση αυτού του τρόπου αφήγησης δεν σημαίνει ότι το κείμενο χάνει τη λογοτεχνική του καλλιέπεια και καταλήγει σε πεζολογίαˑ αντίθετα, το ύφος του συγγραφέα είναι φυσικό και αβρό, ιδιαίτερα στις περιγραφές της φύσης, των καιρικών συνθηκών και των προσωπικών σκηνών. Ενίοτε διακρίνει κανείς ρομαντικές νότες, χωρίς ωστόσο να καταλήγουν αυτές σε γλυκερές υπερβολές. Σε κάποιες περιγραφές, εντούτοις, γεγονότων και σκηνών είναι ευδιάκριτη η ρεαλιστική απεικόνιση, ακόμη και με την προσθήκη στοιχείων υπερρεαλισμού.

Η εξέλιξη της υπόθεσης ανήκει πλέον στις πρωτοβουλίες του σταθμάρχη και των προσώπων που ο ίδιος καλεί σε συνεργασία. Ο πρόεδρος και ο παπάς του χωριού είναι οι πρώτοι συνεργάτες του. Κατόπιν και οι λίγοι κάτοικοι που καλούνται σε μια υποτυπώδη συνέλευση. Οι διαδικασίες που ακολουθούν, με τους λόγους, τους αντιλόγους, τις συζητήσεις και τις αποφάσεις διαμορφώνουν καταστάσεις, που αποκαλύπτουν το ήθος των προσώπων και τις σχέσεις μεταξύ τους.

Ο συγγραφέας υποβάλλει έντεχνα σκέψεις, μονολόγους και ψυχικά ενορμήματα από τα οποία διαφαίνονται οι εχθρότητες, τα μίση και οι υποκριτικές συμπεριφορές των πρωταγωνιστών. Ωστόσο, όλ’ αυτά καλύπτονται με τη μάσκα του αλληλέγγυου, του συγχωριανού και του συνεργάτη. Από την άλλη μεριά οι λίγοι κάτοικοι που παρακολουθούν ανέκφραστοι τα λογίδρια, πειθαρχούν από φόβο και αποδέχονται κάθε σχεδιασμό που τους προτείνεται για την αντιμετώπιση της υπόθεσης.

Από τον αφηγηματικό λόγο του συγγραφέα καταφαίνεται πρωτίστως το ταλέντο του. Οι διάλογοι είναι φυσικοί και αβίαστοι, περιγραφικοί, όπου απαιτείται, κοφτοί και υπαινικτικοί – ακόμη και απότομοι σε περιπτώσεις που επιβάλλεται. Το ήθος πάλι των πρωταγωνιστών υποδηλώνεται μέσα από τους λόγους τους, τα υπονοούμενα, τις σκοπιμότητες, τις φοβίες και τις ενέργειές τους. Οι κάτοικοι του χωριού, εξάλλου, φοβισμένοι και πειθαρχικοί, όπως αναφέραμε, κινούμενοι κάτω από τις απειλητικές διατάξεις της δικτατορίας, όχι μόνον δεν εγείρουν αντιρρήσεις σε ό,τι τους προτείνεται, αλλά και ομόφωνα επιδοκιμάζουν τα πάντα. Ο παπάς, επίσης, αν και γνωρίζει το ήθος του πανούργου προέδρου, αρκείται σε απλή συναίνεση και προτείνει πειθαρχία στους άνωθεν σχεδιασμούς. Υπάρχει κι ένα πρόσωπο ακόμη, που εμπλέκεται δυναμικά στην υπόθεση. Είναι η όμορφη γυναίκα του σταθμάρχη, που γνωρίζει πρόσωπα κι συμπεριφορές, και αναλαμβάνει ενσυνείδητα να παίξει ρόλο πρωτεύοντα και επικίνδυνο.

Ύστερα από τις αποφάσεις και τους σχεδιασμούς μπαίνουν σε ενέργεια τα σχέδια. Η βαλίτσα είναι κίνδυνος για το χωριό και τους κατοίκους του και πρέπει να εξαφανιστεί. Ναι, αλλά γιατί; Ποιος απειλεί ποιους – και τι είδους κίνδυνος είναι αυτός; Κι ενώ σ’ αυτά τα ερωτήματα δεν απαντά κανείς, εντυπωσιάζει τον αναγνώστη το γεγονός πως η αφήγηση των συμβάντων, που ακολουθεί, θυμίζει πιο πολύ παραμύθι παρά σύγχρονη πραγματικότητα. Φαίνεται, όμως, ότι και ο συγγραφέας τα καταγράφει αδιάφορα θέλοντας κυρίως να καταδείξει ότι η έλλειψη απαντήσεων στα ερωτήματα που συνδέονται με τη μυστηριώδη βαλίτσα έχει οδηγήσει σε τυπικές ενέργειες χωρίς ενδιαφέρον, ενώ και ο αναγνώστης μένει σε σημαντικό βαθμό προβληματισμένος.

Έτσι, το έργο εκ πρώτης όψεως από νουβέλα κοινωνικού περιεχομένου μεταπίπτει πλέον σε θρίλερ αστυνομικού τύπου, όπου ο αναγνώστης θα ικανοποιηθεί μόνον όταν ευρεθεί ο δολοφόνος και συλληφθεί! Κι ενώ τώρα η κάθαρσις, κατά το νόημα της αρχαίας τραγωδίας, είναι προβληματική, η ποιότητα του έργου θα αξιολογηθεί θετικά μόνον όταν ο από μηχανής θεός αποκαλύψει ό,τι ως τώρα είναι κρυφό και σκοτεινό και οδηγήσει στα πραγματικά γεγονότα της μυστηριώδους ιστορίας.

Και ο από μηχανής θεός επεμβαίνει πλέον έντεχνα. Ο συγγραφέας σκηνοθετεί με λογοτεχνική επιδεξιότητα την προϊστορία του μύθου. Τα πάντα φωτίζονται τώρα και έχουν την ερμηνεία τους. Πρόσωπα, χρόνοι, γεγονότα, συνθήκες, αγώνες, προδοσίες σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με τη βαλίτσα και το περιεχόμενό της. Στο εξής η σκηνοθεσία της ιστορίας ζωηρεύει. Η αφήγηση γίνεται συναρπαστική. Τα νέα πρόσωπα που έρχονται στο προσκήνιο, ανακαλούν ιστορικές μνήμες που συγκινούν και παραδειγματίζουν. Με βασικό στοιχείο σ’ αυτήν την ενότητα τις λογοτεχνικές αναχρονίες, ο συγγραφέας εγκιβωτίζει μικρές ιστορίες αντίστασης των φοιτητών κατά του ανελεύθερου καθεστώτος και υποβάλλει έντεχνα τις έννοιες της θυσίας και του μαρτυρίου μπρος στα ιδανικά της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας, αλλά και στις πεποιθήσεις των νέων για έναν καλύτερο και δικαιότερο κόσμο. Είναι όλ’ αυτά τα ιδανικά, που κεντρίζουν τις συνειδήσεις, αναπτερώνουν το φρόνημα, εμπνέουν αισιοδοξία και χαράζουν για το μέλλον μια ελπιδοφόρα προοπτική.

Γενικεύοντας, τέλος, τις διαπιστώσεις και τις εκτιμήσεις μας για τη νουβέλα του Δημήτρη Φιλελέ, μπορούμε ανεπιφύλακτα να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για υπόθεση πρωτότυπη, αληθοφανή λόγω των ιστορικών παραμέτρων της, με συναρπαστική πλοκή στα αφηγηματικά μέρη, ακριβή απόδοση του ήθους των προσώπων και απόλυτα φυσικούς διαλόγους.

Από την ανάγνωση ο επαρκής αναγνώστης, πέρα από την απόλαυση, θα αντλήσει διδάγματα αγωνιστικού ήθους, συντροφικής αφοσίωσης και πολιτικής συμπεριφοράς – στοιχεία που καταξιώνουν τον άνθρωπο και σκιαγραφούν οράματα και προοπτικές για το παρόν και το μέλλον

Και από αυτή την άποψη η νουβέλα του Δημήτρη Φιλελέ, εκτός από ευχάριστη, είναι και διδακτική.

 

Χρίστος Γ. Ρώμας

φιλόλογος – συγγραφέας 

Πέμπτη, 1 Ιουνίου 2023

Ευχαριστώ θερμά τον αγαπητό φίλο Emanon Freeman για τη γενναιόδωρη προσφορά του φωτογραφικού υλικό από την παρουσίαση του βιβλίου.