"Το αμάρτημα της μητρός μου" στον Τεχνοχώρο "Εργοτάξιον"

 

«Το αμάρτημα της μητρός μου»

του Γεώργιου Βιζυηνού

 

Θεατρική κριτική του Δημήτρη Φιλελέ

 

Στον Τεχνοχώρο «Εργοτάξιον» παρακολουθήσαμε την επί σκηνής μεταφορά του αφηγήματος του Γεώργιου Βιζυηνού «Το αμάρτημα της μητρός μου». Με τη σκηνοθετική επιμέλεια της Ειρήνης Καράγιαννη, ο Κωνσταντίνος Πολοπετράκης ως Βιζυηνός και Χρύσα Μιχάλαρου στον ρόλο της μητέρας του μας μετέφεραν από την επιφάνεια των κοινωνικών συμβάσεων στα άδυτα της ανθρώπινης ψυχής.

 

Εισαγωγικά:

Ο Γεώργιος Βιζυηνός είναι ο εισηγητής του ηθογραφικού διηγήματος, το οποίο εστιάζει στην πιστή παρουσίαση της ζωής στην ελληνική ύπαιθρο, τα ήθη, τις συνήθειες, τον χαρακτήρα και τη νοοτροπία του απλού ελληνικού λαού. Παράλληλα, όμως, η αφήγησή του είναι ρεαλιστική, απεικονίζοντας όχι μόνο την πραγματικότητα –συχνά σκληρή, δυσάρεστη, μέχρι και ανυπόφορη–, αλλά κυρίως τον εσωτερικό κόσμο των ανθρώπων. Η ύπαρξη των δύο αυτών στοιχείων σε συνδυασμό με τις επιστημονικές ψυχολογικές γνώσεις του συγγραφέα και την ικανότητά του να αποστασιοποιείται από γεγονότα που σημάδεψαν ανεξίτηλα τον ψυχισμό του, δομούν τη διηγηματική του πρωτοτυπία και δίκαια του αποδίδεται ο χαρακτηρισμός «πατέρας του διηγήματος».

Ο Βιζυηνός είναι ξεχωριστός και αμίμητος. Δεν παράγει μυθοπλασία· αντίθετα, οι ήρωές του είναι υπαρκτοί και συμμετέχουν ως φυσικά πρόσωπα, με όλες τις ανθρώπινες αδυναμίες τους, στην πλοκή και στην εξέλιξη της ιστορίας από την αρχή μέχρι το τέλος. Επειδή το ζητούμενό του δεν είναι απαραίτητα η λύση ενός προβλήματος, όσο η εξήγηση και η κατανόηση μιας κατάστασης.

Η στιλπνότητα του αφηγηματικού λόγου, η διαχρονικότητα της θεματολογίας του και η ακριβόλογη γραφή του μας κληροδοτούν μνημεία του γραπτού λόγου, στα οποία πάντα αξίζει να επιστρέφουμε, να τα μελετάμε και να στρεφόμαστε σε αυτά ως σημεία αναφοράς.

Η υπόθεση:

Τα ανθρώπινα αμαρτήματα, ούτως ή άλλως, κατέχουν ιδιαίτερη θέση στη διηγηματογραφία του Γεώργιου Βιζυηνού. Στο εκτενές αφήγημα «Το αμάρτημα της μητρός μου», ο Βιζυηνός, παίρνοντας αριστοτεχνικά αποστάσεις από την προσωπική του συμμετοχή στα γεγονότα, δομεί ένα πρωτόφαντο ψυχογράφημα που πηγαίνει πολύ μακρύτερα από τα στενά όρια της ηθογραφίας.

Ο συγγραφέας εστιάζει στο ενδεχόμενο προπατορικό σφάλμα της οικογένειάς του, καθώς ανασυνθέτει δημιουργικά τον ιστό των αναμνήσεων της μακρινής παιδικής του ηλικίας και εναγωνίως αναζητά τις λογικές απαντήσεις σε όσα στοιχειώνουν τον ψυχικό κόσμο του.

Ο συγγραφέας, σε ώριμη πλέον ηλικία, βάζει σε πρώτο πλάνο τη μοναδική του αδελφή, την Αννιώ, στην οποία η μητέρα του είχε αδυναμία, παραμελώντας συχνά τα υπόλοιπα παιδιά της. Τα αδέλφια, όμως, κατανοούν τον συναισθηματικό κόσμο της μητέρας και όχι μόνο δεν ζηλεύουν, αλλά δείχνουν υπέρμετρη αγάπη προς την αδελφή τους. Η επιδείνωση της υγείας της, οι άκαρπες και παράλογες προσπάθειες σωτηρίας και η παθολογική προσκόλληση της μητέρας (φτάνει να προτιμά τον θάνατο των άλλων παιδιών της) χαράζονται βαθιά στην ψυχή του Βιζυηνού.

Λίγο μετά το άφευκτο τέλος της Αννιώς η μητέρα, παρά τις αντιρρήσεις των παιδιών της, υιοθετεί μια ψυχοκόρη κακού χαρακτήρα. Ωστόσο, τα αδέλφια υπομένουν την «ιδιοτροπία» της μητέρας, μέχρι που προικίζουν και παντρεύουν τη θετή αδελφή με πάμπολλες στερήσεις. Όμως η επόμενη επιλογή της μητέρας, που περιμαζεύει ένα ακόμα ορφανό, άσχημο και κακότροπο κορίτσι, συνάντα την πλήρη άρνησή τους. Και τότε εκείνη λέει ότι δεν τους έχει ανάγκη, ας είναι καλά τα χέρια της και ο Γιώργης (ο συγγραφέας), που της έχει υποσχεθεί (σε πολύ μακρινή στιγμή κατά το παρελθόν) ότι θα φροντίσει και την ίδια και τη θετή αδελφή του.

Όταν ο ξενιτεμένος γιος, ο Γιώργης (Βιζυηνός), επιστρέφει στον τόπο του, η μητέρα επιχειρεί με διάφορους τρόπους να αποσπάσει τη συναίνεσή του. Και όταν δεν το πετυχαίνει, του αποκαλύπτει το φοβερό αμαρτωλό μυστικό της. Την ύπαρξη πρωτύτερα μιας άλλης κόρης, που άθελά της εκείνη (;) πλάκωσε στον ύπνο και της στέρησε τη ζωή. Ο Γιώργης λυγίζει κάτω από το βάρος της αλήθειας όταν μαθαίνει ότι η μητέρα του, υπεύθυνη εξ αμελείας για τον θάνατο της πρώτης κόρης της, ζει τη δική της πραγματικότητα αποζητώντας διά βίου εξιλέωση.

Ο Γιώργης, σε μια ύστατη προσπάθεια, στρέφεται στον Πατριάρχη και του ζητά να απαλύνει τον πόνο της μητέρας του μέσα από την εξομολόγηση και τη συγχώρεση. Αν όμως ο φόβος της τιμωρίας εξαλείφεται από την  ψυχή της, οι τύψεις και οι ενοχές δεν θα πάψουν να τη συνοδεύουν μέχρι την τελευταία της πνοή.

Οι διαφορετικές περί ζωής αντιλήψεις συνυπάρχουν, αναλύονται και ανασυντίθενται, αναδιαμορφώνονται και οι ήρωες εξαναγκάζονται εν τέλει να συμφιλιωθούν, καθένας μέσα στο το προσωπικό του πρίσμα, με την αναντίρρητη αλήθεια.

Ειρήνη Καράγιαννη

Η σκηνοθετική άποψη της παράστασης:

Η Ειρήνη Καράγιαννη, με την αμέριστη βοήθεια της Νίκης Πολυμεροπούλου, αποτολμά ένα ιδιαίτερα δύσκολο εγχείρημα. Οραματίζεται και μεταφέρει επί σκηνής την πρωτότυπη γραφή του αφηγήματος λέξη προς λέξη από την αρχή μέχρι το τέλος. Εμπνέεται και δημιουργεί ένα λιτό και λειτουργικό σκηνικό, που, σε συνδυασμό με τις άψογες ενδυματολογικές της επιλογές, μας μεταφέρει με πειστικότητα και αληθοφάνεια στο πλαίσιο που διαδραματίζονται τα γεγονότα. Με αφαιρετικές διαδικασίες ενοποιεί τους χαρακτήρες της στον χώρο και στον χρόνο, πετυχαίνοντας τη ζωντανή επικοινωνία τους και μας χαρίζει μια συμπαγή εικόνα, για να μπορούμε να προσηλωθούμε με όλες μας τις αισθήσεις σε όσα συμβαίνουν μπροστά στα μάτια μας. Ναι, το εγχείρημα δεν είναι επιτυχές, είναι αξιοθαύμαστο.

Σημαντική είναι η φωτιστική επιμέλεια του Τάκη Σπανού. Αθόρυβη αλλά πλήρως υποστηρικτική και απόλυτα συμβατή με όσα συμβαίνουν στον χώρο, όχι μόνο σε επίπεδο κίνησης αλλά και σε επίπεδο ψυχικής κατάστασης. 

Κωνσταντίνος Πολοπετράκης

Οι ερμηνείες:

Ο Κωνσταντίνος Πολοπετράκης και η Χρύσα Μιχάλαρου συνυπάρχουν επί σκηνής, αλλά επί της ουσίας βρίσκονται σε διαφορετικά σημεία του χώρου και του χρόνου. Ωστόσο, αυτή η πρακτική απόσταση εξανεμίζεται, καθώς ένας αόρατος δίαυλος ψυχικής επαφής εξασφαλίζει την επικοινωνία τους. Γιος και μητέρα συνδέονται άρρηκτα με τον αφανή ιστό της αγάπης πέρα από τα ορατά όρια.

Ο Κωνσταντίνος Πολοπετράκης με ευφράδεια και χαρακτηριστική άνεση εκφοράς του πρωτότυπου λόγου ενσαρκώνει τον συγγραφέα-αφηγητή. Μας τον παραδίδει με σάρκα και οστά με αξιοθαύμαστη πιστότητα. Μας αποκαλύπτει τον εύθραυστο ψυχισμό του με τις αδιάκοπες συναισθηματικές διακυμάνσεις του σε κάθε βλεφάρισμα των ματιών του, σε κάθε μυϊκή σύσπαση του προσώπου του, σε κάθε «αμήχανη» κίνηση των χεριών του και σε κάθε «εσκεμμένη» κίνηση του σώματός του. Είναι ο Γεώργιος Βιζυηνός ολοζώντανος από τη στιγμή που οι θεατές εισέρχονται στην αίθουσα μέχρι την τελευταία στιγμή που τα φώτα σβήνουν.

Η Χρύσα Μιχάλαρου, με ερμηνευτική λιτότητα και αφοπλιστική ειλικρίνεια, ενσαρκώνει την τραγική μορφή της μητέρας του συγγραφέα. Χωρίς την ελάχιστη υπερβολή, μέσα από τη χαμηλών τόνων φιγούρα της μας κάνει κοινωνούς των αλλεπάλληλων παθών της ζωής της. Μέσα από κάθε της λέξη, κοφτή και δίχως παράπονο, αναβλύζει το βάρος που συντρίβει την ψυχή της, το βάρος της αμαρτίας, ο φόβος της άφευκτης τιμωρίας και η απελπισμένη αναζήτηση εξιλέωσης. Και όταν έρχεται η στιγμή να της δοθεί η ποθητή συγχώρεση, ο σπαραγμός της ψυχής της μας κατακλύζει μέσα από τα τελευταία ανατριχιαστικά λόγια της.

Χρύσα Μιχάλαρου

Εν συνόλω, ένα όραμα υλοποιήθηκε και έγινε θεατρική πράξη, προσφέροντας στους θεατρόφιλους ένα άρτιο αισθητικά και άριστο υποκριτικά αποτέλεσμα. Ιδιαίτερα μας χαροποιεί η προοπτική παραστάσεων και στο μέλλον κατ’ απαίτηση του κοινού.

 

Η ταυτότητα της παράστασης:

Σκηνοθετική επιμέλεια: Ειρήνη Καράγιαννη

Βοηθός σκηνοθέτη – φροντιστήριο παράστασης: Νίκη Πολυμεροπούλου

Γεώργιος Βιζυηνός: Κωνσταντίνος Πολοπετράκης

Μητέρα: Χρύσα Μιχάλαρου

Φωτισμός: Τάκης Σπανός

Καλλιτεχνική Εταιρεία Παραστατικής Τέχνης ΘΕΑ.Τ.Η (Θέατρο Τέχνης Ηρακλείου)

Τεχνοχώρος Εργοτάξιον, Διογένους 1, Άγιος Δημήτριος

(πλησίον σταθμού μετρό «Δάφνη») - Τηλ. 698 3930220

Πηγή πρώτης δημοσίευσης: 

"Το αμάρτημα της μητρός μου" στο Εργοτάξιον - fractal