"Μένγκελε" του Θανάση Τριαρίδη σε σκηνοθεσία Βάνας Πεφάνη

 

Μένγκελε

 

Θεατρική κριτική του Δημήτρη Φιλελέ

 

Παρακολουθήσαμε τη θεατρική παράσταση «Μένγκελε», ένα έργο γραμμένο από τον Θανάση Τριαρίδη σε σκηνοθεσία της Βάνας Πεφάνη, στο θέατρο ΠΛΥΦΑ (Βοτανικός). Επί σκηνής το ερμηνευτικό δίδυμο του Γιώργου Νάσιου και της Εύας Πιάδη υπό τους ήχους της ζωντανής μουσικής του Orestis.

 

Εισαγωγικά:

Ο Γιόζεφ Μένγκελε, ο επονομαζόμενος «Άγγελος του Θανάτου» με τα λευκά γάντια και την ατσαλάκωτη όψη, ο εγκληματίας γιατρός του στρατοπέδου συγκέντρωσης Άουσβιτς Μπίρκεναου, ήταν ένα αμετανόητο ανθρωπόμορφο τέρας. Ήταν ο σφαγέας που οδήγησε με πλήρη συνείδηση ανθρώπους-πειραματόζωα, κυρίως δίδυμους και μικρόσωμους, στον θάνατο, με αποτρόπαια θανατηφόρα πειράματα αρκεί να επιβεβαιώσει τις εμμονικές του απόψεις περί ευγονικής (και όχι μόνο). Ένα επιπλέον δείγμα της αχαλίνωτα διεστραμμένης φύσης του ήταν η φυγή του από το στρατόπεδο λίγο πριν από την είσοδο του Κόκκινου Στρατού και η εξακολούθηση του απάνθρωπου έργου του για λίγο καιρό ακόμα στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Γκρος-Ρόζεν. Έζησε μέχρι το 1979, διωκόμενος και αμετανόητος, χωρίς ποτέ να συλληφθεί.

 

Η υπόθεση:

Δύο άγνωστοι μεταξύ τους επιβάτες τρένου, ένας άντρας και μια γυναίκα, παγιδεύονται στο βαγόνι ενός ηλεκτροκίνητου τρένου λόγω ξαφνικής διακοπής ρεύματος. Καθώς ο χρόνος κυλά, συναποφασίζουν να παίξουν ένα ιδιαίτερα επικίνδυνο παιχνίδι ρόλων. Εκείνος γίνεται ο διαβόητος Μένγκελε και εκείνη μια Εβραία, η Εσθήρ Κοέν. Όχι όμως μια οποιαδήποτε Εβραία, αλλά το αντικείμενο του πόθου του, το τέλειο δημιούργημά του, που προέκυψε μέσα από τα πιο κτηνώδη και φρικιαστικά πειράματα σε ανθρώπους που γνώρισε ποτέ η ανθρωπότητα.

Καθώς οι χαρακτήρες αρχίζουν να ενσαρκώνουν τους ρόλους και να ταυτίζουν τη φαντασία με την πραγματικότητα, ανατριχιαστικές αλήθειες αναδύονται στην επιφάνεια, το σκοτάδι που επικρατεί δίνει μάχη με το φως που μάχεται για το δίκιο, η πίστη σε αποτρόπαια οράματα συγκρούεται ανελέητα με την ηθική. Ο θύτης και το θύμα ξεπερνούν τα όρια (αν υπάρχουν) δίνοντας πλέον μάχη εκ του συστάδην ψυχικά, λεκτικά, αλλά και σωματικά.

Η επαναφορά του πειράματος στη σύγχρονη πραγματικότητα μεταμορφώνεται σε εικόνα Αποκάλυψης, καθώς η βαναυσότητα δείχνει το αληθινό της πρόσωπο και η ανθρωπιά αγωνίζεται να απελευθερωθεί από τον ασφυκτικό κλοιό για να ανασάνει ελεύθερα, να διατηρήσει το δικαίωμα να ζει χωρίς δυνάστες. Στο βωμό της δημιουργίας ενός μελλοντικού υπερανθρώπου, η ωμότητα επιδιώκει τη δικαίωση χωρίς ίχνος ενοχής, καθώς το θύμα υπερασπίζεται το δικαίωμα στη ζωή και δεν αποδέχεται τη βίαιη και ανήθικη μετατροπή του ανυπόφορου σε υποφερτό.

Κάθε στιγμή οι ήρωες βυθίζονται στη μαύρη τρύπα της σύγχρονης κοινωνίας, το παράλογο και η λογική εμπλέκονται σε δραματικά αδιέξοδο διάλογο, οδηγώντας με μαθηματική ακρίβεια στο τραγικό φινάλε.

Όχι, η κάθαρση δεν επέρχεται και η αλήθεια δεν θριαμβεύει. Το σκοτάδι απλώνεται και η διαδρομή μέχρι την επικράτηση του φωτός είναι ακόμα πολύ μακρινή και επώδυνη.

 

Η παράσταση ως συνολική εικόνα:

Ο Θανάσης Τριαρίδης, για μια ακόμα φορά ανατρεπτικός και ακραίος, χειριστής άριστος του θεατρικού λόγου, αποφασίζει να μη μας χαϊδέψει  τα αυτιά και να μην κάνει τα πικρά γλυκά. Αντίθετα, απογυμνώνει τη σκληρή πραγματικότητα από τις ωραιοποιήσεις και την εύπεπτη μυθοπλασία, σφυροκοπώντας μας με κάθε του λέξη και κάθε του νόημα με ερωτήματα που ζητούν άμεσα ειλικρινείς απαντήσεις, αν θέλουμε ο πλανήτης μας να γίνει επιτέλους ανθρώπινος. Εκπέμπει μηνύματα προς κάθε κατεύθυνση και "ο έχων ώτα ακούειν ακουέτω". Το κείμενό του δεν είναι έκρηξη οργής, είναι κραυγή αγωνίας για την ανθρωπότητα, είναι ηχηρή κωδωνοκρουσία που καλεί σε αφύπνιση και εγρήγορση, είναι η φωνή της συνείδησης που μας καλεί να ξυπνήσουμε από τη χειμερία νάρκη των αισθήσεων και των συναισθημάτων, από το "όλα καλά", όταν όλα είναι ένα τερατώδες λάθος. Ειδάλλως, θα πάρουμε τον δρόμο του δικού του Μένγκελε και με δική μας ευθύνη θα γίνουμε όλοι καθ' ομοίωση δημιουργήματά του. Το κακό ελαύνει και δεν είμαστε άμοιροι ευθυνών.

Η Βάνα Πεφάνη, με την πολύτιμη αρωγή της Ελένης Τζαβάρα, επωμίζεται το βαρύ φορτίο της μεταφοράς επί σκηνής ενός έργου ιδιαίτερης ιδεολογικής και πολιτικής σημασίας. Αναλαμβάνει την ευθύνη της μετάδοσης στο κοινό των πυκνών ανθρωπίνων μηνυμάτων που ξεπηδούν μέσα από κάθε φράση των χαρακτήρων. Και το πετυχαίνει από την αρχή μέχρι το τέλος, τοποθετώντας τους ήρωές της, δυο κοινούς θνητούς, μέσα σε ένα αφαιρετικό σκηνικό και αφήνοντάς τους σαν μονομάχους στην αρένα να κραυγάσουν τις αλήθειες τους, να ματώσουν, να νικήσουν ή να νικηθούν. Γιατί στο τέλος υπάρχει χώρος μόνο για τον ένα. Όπως ακριβώς συμβαίνει και στη δεινή πραγματικότητα που καθημερινά βιώνουμε. Η Βάνα Πεφάνη εικονοποιεί τη ζωή επί σκηνής. Μας αποκαλύπτει την τραγική και αποκρουστική αλήθεια της ανισορροπίας και της φασαρίας που κάθε στιγμή μας κατακλύζει δίχως νόημα, δίχως επικοινωνία, δίχως προοπτική για ευοίωνο μέλλον. Συγκλονιστική η φράση που ακούγεται στο τέλος: "Ούτε αυτοί ξέφυγαν".

Ο Γιώργος Νάσιος (Μένγκελε) είναι ο άνθρωπος της διπλανής πόρτας που γίνεται η ενσάρκωση του άκαμπτου, άτεγκτου, εμμονικού και αμετανόητου τέρατος. Πόσο αξιοθαύμαστα μεταπίπτει από τη μια κατάσταση στην άλλη, πόσο το «ανθρωπάκι» μεταμορφώνεται σε «γίγαντα», πόσο η πανοπλία της εξουσίας μεταλλάσσει τον ταπεινό δημόσιο υπάλληλο και αφήνει αχαλίνωτο το υπερτροφικό εγώ του. Πόσο πειστικά βλέπουμε η ηρεμία και χαλαρότητα να μετατρέπονται σε ανυποχώρητη σκληρότητα και κτηνωδία. Αληθινός πέρα για πέρα σε κάθε του λέξη, κίνηση και έκφραση.

Η Εύα Πιάδη (Εσθήρ) είναι η προσωποποίηση της εύθραυστης και ευάλωτης νεότητας. Με έντονες συναισθηματικές διακυμάνσεις, άλλοτε με ορμητικότητα και άλλοτε με αποφασιστικότητα, κάποτε με ξέχειλη οργή, ετοιμοπόλεμη, φωνάζει την αλήθεια της, μάχεται μέχρις εσχάτων, πληγώνει και πληγώνεται και, ασυμβίβαστη και ανυπότακτη, προτιμά την αυτοχειρία από τον συμβιβασμό με την απανθρωπιά και την ταπείνωση.

Ο Orestis συμμετέχει επί σκηνής με τις μουσικές του παρεμβολές, που κάθε φορά αντανακλούν τον συναισθηματικό κόσμο των επί σκηνής δρώντων, εισβάλλει ως φυσική αναστάτωση, συμμετέχει στις αλληλοδιάδοχες εκρήξεις εκατέρωθεν και συμβάλλει καθοριστικά στην ακατάπαυστα ηλεκτροφόρα ατμόσφαιρα.

Το λιτό υπαινικτικό σκηνικό και οι ενδυματολογικές επιλογές του Γιώργου Λυντζέρη εναρμονίζονται πλήρως με το κλίμα που επικρατεί και δρουν υποστηρικτικά στο συνολικό αισθητικό αποτέλεσμα.

Οι φωτισμοί του Γιώργου Τσιτσίγκου συμμετέχουν αθόρυβα αλλά αποτελεσματικά σε όλη τη διάρκεια της παράστασης, Οι επιλεγμένες γωνίες και οι προβολές των σκιών ενεργοποιούν τη σιωπηλή ένταση σε κρίσιμα σημεία του έργου.

Η διδασκαλία της κίνησης από τον Στάθη Τζουβάρα συνοδοιπορεί με τη σκηνοθετική ματιά, δημιουργώντας ένα στιβαρό πλέγμα εκφοράς λόγου και σωματικής ενέργειας.

 

Εν κατακλείδι, είναι ευεργέτημα για το ελληνικό θέατρο να ανεβαίνουν παραστάσεις με σαφές κοινωνικό μήνυμα, με ευκρινή σκηνοθετική ματιά, με ερμηνείες προσωπικού στίγματος, που φεύγοντας το κοινό από την αίθουσα θα παίρνει μαζί του αλήθειες της ζωής ως τροφή για σκέψη, έστω και με έναν κόμπο στον λαιμό ή με σφιγμένο στομάχι. Για να συνεχίσουμε να υπάρχουμε όχι μόνο ως ζωντανοί οργανισμοί, αλλά και ως έλλογα όντα.

Συντελεστές:

Κείμενο: Θανάσης Τριαρίδης

Σκηνοθεσία: Βάνα Πεφάνη

Σκηνικά-κοστούμια: Γιώργος Λυντζέρης

Music and Live Textures: ORESTIS

Φωτισμοί: Γιώργος Τσιτσίγκος

Κινησιολογία: Στάθης Τζουβάρας

Βοηθός σκηνοθέτη-δημιουργικό αφίσας: Ελένη Τζαβάρα

Επικοινωνία: Γιώτα Δημητριάδη

Φωτογραφίες αφίσας: Renee Revah

Παίζουν: Γιώργος Νάσιος - Εύα Πιάδη

Music and Live Textures: ORESTIS

 

Πληροφορίες:

Από 13, 14,15, 20,21 και 22 Οκτωβρίου στο Θέατρο ΠΛΥΦΑ

Ώρα έναρξης: 21:00 – Διάρκεια 95 λεπτά

Τιμές εισιτηρίων: 16 κανονικό, 12 (φοιτητικό, ανέργων, άνω των 65,ομαδικά εισιτήρια).

Προπώληση: «ΜΕΝΓΚΕΛΕ» του Θανάση Τριαρίδη :: TicketServices.gr

Κατάλληλο άνω των 16

ΠΛΥΦΑ: Κορυτσάς 39, Αθήνα

Πηγή πρώτης δημοσίευσης: Ο "Μένγκελε" στο Literature.gr