Από το μικρό εγώ στο μεγάλο Εμείς - Κριτική

 

Μαρία Σταματοπούλου

Από το μικρό εγώ, στο μεγάλο Εμείς

(μυθιστόρημα)

Εκδόσεις Οσελότος, Αθήνα, 2024

 

Με το μυθιστόρημα «Από το μικρό εγώ, στο μεγάλο Εμείς» (εκδόσεις Οσελότος, Αθήνα, 2024) εμφανίζεται για πρώτη φορά στην ελληνική πεζογραφία η Μαρία Σταματοπούλου. Το μήνυμα του τίτλου είναι ξεκάθαρο, η συνειδητοποίηση της πραγματικής μας οντότητας ως μονάδων, η απαλλαγή από το υπερτροφικό εγώ και η ανακατεύθυνση των θετικών μας δυνάμεων για τη δημιουργία μιας κοινωνίας συνεργατικής, συμπεριληπτικής και πάνω απ’ όλα συγχωρητικής – ένα από τα επειγόντως ζητούμενα της σύγχρονης εποχής.

Αφορμή για την αφήγηση δίνει μια συντροφιά νέων ανθρώπων που απολαμβάνει την απόδραση για μερικές ημέρες στην εξοχή, μακριά από την πολύβουη πόλη αλλά και από τους εξοντωτικούς ρυθμούς της καθημερινότητας. Εννέα διαφορετικοί άνθρωποι, άντρες και γυναίκες, με διαφορετικές καταβολές· η Μαρίνα, ο Εφραίμ, ο Αχιλλέας, η Μαργαρίτα, ο Οδυσσέας, ο Άγγελος, η Αντιγόνη και ο μικρός Νικόλας. Με φόντο το φυσικό περιβάλλον, οι φιλοσοφικές αναζητήσεις αναδύονται, τα διαχρονικά ερωτήματα για τη φύση του ανθρώπου και την ένθεη δημιουργία γίνονται αντικείμενο συζήτησης, όπως και η προσπάθεια διατήρησης της αγαθότητας ως προϋπόθεση για να μπορούμε να προσφέρουμε, αλλά και να εισπράττουμε αγάπη.

Η φύση κυριαρχεί, η συντροφιά αναγνωρίζει την ευεργετική της επίδραση, παίρνει βαθιές ανάσες ζωής και ανακούφισης ανάμεσα στα δέντρα και τα χορτάρια, και με καλοσύνη ψυχής ευχαριστεί τη μεγαλόψυχη μητέρα που απλόχερα προσφέρει όσα ο άνθρωπος της πόλης αγνοεί, υποτιμά ή και καταστρέφει, αφοσιωμένος στο εμμονικά  καθημερινό κυνήγι του κέρδους και της ατομικής «εξέλιξης» και «επιβεβαίωσης», αδιαφορώντας για καθετί που υπάρχει γύρω του.

Ένας έρωτας γεννιέται, της Μαρίνας και του Εφραίμ. Ένας έρωτας προσπαθεί να ζήσει αφήνοντας πίσω τις υπεκφυγές και τις αναστολές, του Αχιλλέα και της Ελπίδας. Ένας έρωτας βαδίζει σταθερά, της Ευδοκίας με τον αγαπημένο γιατρό της, τον Ξενοφώντα. Ένας έρωτας κυλάει σαν γαλήνιο ποτάμι από την κοίτη του, του Άγγελου και της Αντιγόνης, με τον Νικόλα, τον ευλογημένο καρπό του έρωτά τους.

Παράλληλα, καθένας του βυθίζεται στις σκέψεις που τον ταλαιπωρούν: η Μαρίνα αναστατώνεται από τα ψέματα του επαγγελματικού της περίγυρου. Η Μαργαρίτα αναρωτιέται γιατί οι άνθρωποι δεν ακολουθούν την αλήθεια της διαφάνειας που απελευθερώνει.

Και κάποιοι εξομολογούνται: ο Εφραίμ τον έρωτά του στη Μαρίνα, η Μαργαρίτα την αγωνία της για τον άγνωστο που αισθάνεται ότι την παρακολουθεί και την καταδιώκει. Και οι φίλοι προσφέρονται: να γίνουν κουμπάροι του νέου ζευγαριού, αλλά και να προστατέψουν την αιθέρια Μαργαρίτα από κάθε πιθανό κίνδυνο.

Καθένας, όμως, ζει και με τις δικές του ανεκπλήρωτες επιθυμίες, που αποφεύγει ή αρνείται, από ενδόμυχο φόβο και ανασφάλεια, να εξωτερικεύσει και να μοιραστεί με τους άλλους.

Μια εξαφάνιση, της Μαρίνας, δυναμώνει τους φιλικούς δεσμούς. Μια επανεμφάνιση μετά από μήνες χωρίς εμφανή σωματικά τραύματα, χωρίς άλλες εξηγήσεις, αλλά με πληγές του μυαλού και της ψυχής που υποβόσκουν και λειτουργούν όπως το σαράκι, λύνει την πολιορκία των ψυχών. Η ομάδα των φίλων ανοίγει την αγκαλιά της, οι δεσμοί παραμένουν ισχυροί και όλες οι δυσκολίες μπορούν με ευκολία να απωθούνται στο παρασκήνιο.

Ποιος είναι άραγε αυτός ο «ευγενικός» απαγωγέας; Τι τον έσπρωξε σε μια πράξη απελπισίας δίχως νόημα, για την οποία η ζωή θα του επιφυλάξει τη μεγαλύτερη της έκπληξη;

Τα χρόνια περνούν, οι δεσμοί φιλίας εξασθενούν, οι δρόμοι των ανθρώπων χωρίζουν και τα χρόνια της αθωότητας υποχωρούν, εκχωρώντας τη θέση τους στα χρόνια της δυσπιστίας και της συρρίκνωσης σε περιχαρακωμένες επικράτειες. Τα συνοδεύουν οι φυσικές απώλειες, οι αναπότρεπτοι χωρισμοί και η εκούσια απομόνωση. Οι παλιές αγάπες ξεθωριάζουν κάτω από το πέλμα της καθημερινής τριβής και της αμέλειας που προκαλεί η υποκειμενική βεβαιότητα.

Θα χρειαστεί να περάσουν δεκαπέντε ολόκληρα χρόνια για να δοθεί μια νέα ευκαιρία να σμίξουν οι παλιοί φίλοι, για να ανοίξουν και πάλι οι αγκαλιές, για να τους ενώσει ένας ακόμη γάμος όπως τότε, για να ξαναβρούν το εαυτό τους και μαζί (η Μαργαρίτα και η Μαρίνα) τη δύναμη της αγάπης που συγχωρεί και απελευθερώνει από την οργή που καταδυναστεύει την ανθρώπινη ψυχή.

Αυτό είναι το θαύμα της φιλίας, της επιστροφής στην θαλπωρή της οικογένειας που οφείλεται αποκλειστικά στην ελεύθερη προσωπική μας βούληση. Αυτή είναι η επιστροφή στην αρμονία όπως μας τη διδάσκει η ίδια η φύση.

Με λόγο γήινο αλλά και υπερβατικό, λιτό αλλά και γλαφυρό, ροή ήρεμη με κορυφώσεις χωρίς τεχνάσματα και πλοκή με ενδιαφέρουσα εξέλιξη, με επιδεξιότητα και χωρίς κραυγαλέες συμπτώσεις, η Μαρία Σταματοπούλου μάς ξεναγεί στον κόσμο των ισχυρών φιλικών δεσμών, της άδολης αμοιβαιότητας, της εκ των ένδον καλοσύνης, της αγάπης που έχει τη δύναμη να εκπορθήσει όλα τα οχυρά της σύγχρονης αποξένωσης και βαρβαρότητας. Και έτσι να χαράξουμε το νέο ελπιδοφόρο μονοπάτι στον δρόμο της ζωής μας.

Μια επιπλέον ιδιαιτερότητα του βιβλίου είναι ότι Αντί επιλόγου προτείνεται από τη συγγραφέα ένας ευάριθμος κατάλογος πρόσφατων  κινηματογραφικών ταινιών (κυρίως της τελευταίας δεκαετίας), που πραγματεύονται το ίδιο θέμα από τη σκοπιά της έβδομης τέχνης. Πράγμα που καταδεικνύει τόσο την ενότητα της Τέχνης όσο και τη διάθεση της Σταματόπουλου να δηλώσει ότι και το δικό της λογοτεχνικό δημιούργημα αποτελεί μέρος ενός κοινού στόχου και ενός μεγαλύτερου πλαισίου, μέσα στο οποίο μπορούμε να βιώσουμε το δώρο της ζωής κάτω από εντελώς διαφορετικό πρίσμα και να εκδηλώσουμε τόσο την αγάπη προς τον συνάνθρωπο όσο και την ευγνωμοσύνη προς τη μητέρα φύση με τέτοιο τρόπο, ώστε να οδηγηθούμε με ασφάλεια στο μονοπάτι της αμοιβαίας αγάπης, της αλληλοκατανόησης και της αλληλοσυμπλήρωσης. Για να φτάσουμε με βήματα σταθερά στο ποθητό αποτέλεσμα: Από το μικρό εγώ, στο μεγάλο Εμείς!

 

Δημήτρης Φιλελές

 

Γνωριμία με τη συγγραφέα:

Η Μαρία Σταματοπούλου είναι φύση πολυτάλαντη και πολυσχιδής με ποικιλομορφία γνώσεων και ασχολιών, με σπουδές στη διοίκηση επιχειρήσεων αλλά και ως τεχνολόγος ιατρικών εργαστηρίων. Παράλληλα, έχει παρακολουθήσει Ελληνική Ιστορία στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, ενώ ασχολείται και με την αρωματοθεραπεία σε χώρους ψυχολογικής υποστήριξης. Υπήρξε εθελόντρια νοσηλεύτρια του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού και του μη κερδοσκοπικού οργανισμού «Παιδί  και Οικογένεια». Παίζει μουσική, κάνει μπαλέτο, αθλείται, διαλογίζεται στη φύση και γράφει ποίηση από την παιδική της ηλικία. Η πρώτη της ποιητική συλλογή «Ενθύμηση» εκδόθηκε το 2016 (εκδόσεις Όστρια).

Πηγή πρώτης δημοσίευσης : Από το μικρό εγώ, στο μεγάλο Εμείς

Ζωή και Νάμα - Κριτική παρουσίαση

 

Μαριαλένα Δισακιά

Ζωή και Νάμα (συλλογή διηγημάτων)

εκδόσεις Αττικός, Αθήνα, 2024

 

Η Μαριαλένα Δισακιά, συνεχίζοντας την πεζογραφική της δημιουργία (παράλληλα με την ποιητική), ύστερα από τη «Σκιά της μάνας» (εκδόσεις Αττικός, Αθήνα, 2021) επανεμφανίζεται στο αναγνωστικό κοινό με τη συλλογή διηγημάτων «Ζωή και Νάμα» (εκδόσεις Αττικός, Αθήνα, 2024).

Ήδη από την ανάγνωση του πρώτου διηγήματος (από τα συνολικά δώδεκα) νοηματοδοτείται ο τίτλος του βιβλίου. Η συγγραφέας, με ιδιαίτερη επιδεξιότητα και περισσή ανθρωπιά, εμβαθύνει στην απώλεια και στους τρόπους που οι περιλειπόμενοι «εφευρίσκουν», ώστε όχι να συμβιβαστούν με τη νέα –οδυνηρή ή μη– πραγματικότητα, αλλά να την ενσωματώσουν στην καθημερινότητά τους και να τη μεταμορφώσουν σε νέο τρόπο ζωής. Με τεχνάσματα που χαρακτηρίζονται από ευρηματική ευαισθησία και νοητική πρωτοτυπία, η συγγραφέας πλάθει ιστορίες ανθρώπων που ένας επιπλέον λόγος για να ζήσουν είναι να διατηρήσουν τις εικόνες και τις μνήμες –αγαπημένες ή μη– άσβηστες.

Οι ηρωίδες και οι ήρωες της Δισακιά μπορούν να ζουν σε κόσμους παράλληλους – έναν κόσμο που ορίζεται από τις εσωτερικές τους αναζητήσεις και επιθυμίες και έναν κόσμο που κινείται παράλληλα με αυτούς ή τους περιβάλλει, χωρίς όμως να ασκεί επιβολή πάνω τους. Και όχι, δεν επιχειρούν να αποδράσουν από την πραγματικότητα. Εξακολουθούν να είναι γήινοι, να βιώνουν την κάθε μέρα με την ιδιαιτερότητα της αλήθειας της, να πατούν με τον ξεχωριστό τους τρόπο και με τα δύο πόδια στη γη, να διακατέχονται από προσωπικά αναπάντητα ερωτήματα και να αναζητούν τη δική τους λογική απάντηση.

Και ενώ η αίσθηση και η παρουσία του θανάτου είναι παντού διάχυτη, περνώντας από την προηγούμενη ιστορία στην επόμενη μέχρι και το τέλος του βιβλίου, καθόλου δεν έχουμε την αίσθηση της επικράτησης του καταθλιπτικού συναισθήματος ή κατ’ ανάγκη του μελαγχολικού τοπίου. Αντίθετα, ο θάνατος εμφανίζεται ως φυσική συνέπεια ή ως αναγκαία συνθήκη που σε κάθε περίπτωση δεν αποτρέπει τις πρωταγωνίστριες και τους πρωταγωνιστές των ιστοριών να συνεχίζουν τη ζωή τους, σηκώνοντας ο  καθένας το φορτίο που του αναλογεί.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η συχνή χρήση της πρωτοπρόσωπης αφήγησης αλλά και οι ζωηροί διάλογοι είναι στοιχεία που προσφέρουν ένταση και αληθοφάνεια στα αφηγήματα και διατηρούν μέχρι τέλους το ενδιαφέρον του αναγνώστη, δημιουργώντας του παράλληλα την έντονη επιθυμία αλλά και την περιέργεια να διαβάσει και την επόμενη ιστορία. Επιπλέον, ο λόγος είναι πηγαίος, καθημερινός και γι’ αυτό αληθινός. Η συγγραφέας δεν προσπαθεί να μας εντυπωσιάσει, αλλά μας καλεί να νιώσουμε, να συμπορευτούμε, να συμπονέσουμε ή και να συγχωρήσουμε τους ανθρώπους που άλλοτε βιώνουν τη σκληρότητα της ζωής και άλλοτε γίνονται ανελέητοι θύτες. Δεν μας προτρέπει, δεν μας καθοδηγεί, δεν καταφεύγει στον διδακτισμό, αλλά μας αφήνει την επιλογή της απόφασης με βάση τα προσωπικά μας περί ζωής ή κοινωνίας κριτήρια.

Καθένα από τα διηγήματα έχει ιδιαίτερα ελκυστικά στοιχεία:

Θα σου μαγειρεύω πάντα, λέει η χήρα στον μακαρίτη κάθε μέρα που του σερβίρει το φαγητό στο τραπέζι και τρώει κουβεντιάζοντας μαζί του πριν επισκεφθεί το μνήμα του στο κοιμητήριο.

Ένα κλικ του τηλεφώνου είναι εκείνο που σημαδεύει τη ζωή της γυναίκας που απρόσμενα αποχωρίστηκε τη μάνα της καρδιάς της, τη μάνα που τη μεγάλωσε και την αγάπησε, που ορφάνεψε από αγάπη και ένα βασανιστικό γιατί στοιχειώνει τη ζωή της.

Το στατί–στατί,  το ανατριχιαστικό έθιμο ύστερα από την εκταφή, οδηγεί τη χήρα του μακαρίτη στην εξομολόγηση του κοινού αμαρτωλού τους μυστικού αλλά ταυτόχρονα και στον θάνατο.

Η Άννα, μια ακόμα γυναίκα που έζησε τη ζωή της μέσα από τις ζωές των άλλων, χάνεται στα ταξίδια του μυαλού της, μέχρι να φτάσει η στιγμή της λύτρωσης του ταξιδιού πάνω στα φτερά των γλάρων.

Στο τσάι του βουνού και στην αποπνικτική οσμή του λιβανιού παγιδεύονται οι ζωές τριών ανθρώπων που είναι αλυσοδεμένοι στα ασφυκτικά δεσμά της επαρχιώτικης κοινωνίας. Μέχρι που ένας τους τολμά να δώσει την πιο ακραία λύση.

Το πέταγμα σε μια άλλη διάσταση και ένα τρυφερό τελευταίο φιλί απαλλάσσουν την εύθραυστη Μαρίνα από τον εξαναγκασμό και τη βίαιη καθημερινότητα.

Άκυρη καταδίκη και άδικη είναι η απόφαση του δικαστηρίου να μου «ρίξει» ισόβια, λέει η γυναίκα που αφηγείται την ιστορία της στις συγκρατούμενες την ώρα της μεταγωγής του, αφού έσφαξε ένα «γουρούνι» και ευχαρίστως θα το έκανε ξανά.

Η μηλόπιτα, η φρεσκοψημένη και μυρωδάτη, γίνεται αφορμή για να κλειδώσει ένα μυαλό σε λάθος αποφάσεις, να βιώνει τη σχιζοφρένεια ως ευφυΐα, να επιμένει να βλέπει τον κόσμο εντελώς αλλιώς.

Τα δελφίνια του ηλιοβασιλέματος αφηγούνται με τον τρόπο τους μια συγκινητική ιστορία αγάπης, έναν ανεκπλήρωτο έρωτα που έρχεται από το μακρινό παρελθόν και δεν πρέπει να επαναληφθεί με παρόμοιο τρόπο στο παρόν.

Η Φρύνη, η αδέσποτη γάτα, δεν αργεί να γίνει κυρίαρχη της καρδιάς και του σπιτιού, μέχρι να φτάσει σε μια απίθανη μετενσάρκωση.

Η θεραπεύτρια, ορατή ή αόρατη κατά περίπτωση, γίνεται ο υπερβατικός φύλακας άγγελος με αποστολή να απαλύνει τον πόνο, αλλά και την υποχρέωση να μεταλαμπαδεύσει το προσόν της πριν χαθεί στο σύμπαν.

Ζωή και Νάμα· ένα μπουκάλι κόκκινο κρασί είναι ο κρίκος της αλυσίδας που ενώνει αξεχώριστα την Ελπίδα και την Έλλη, δύο αδελφές ψυχές που βιώνουν πολλαπλές εμπειρίες σε διαφορετικές ζωές μέχρι να φτάσουν στην άκρη του νήματος και στην ποθητή αλήθεια.

Δώδεκα ταχύρρυθμα διηγήματα με εναλλαγή συναισθημάτων, με έντονες αναζητήσεις τόσο στον ορατό κόσμο όσο και στη σφαίρα του αόρατου, με πηγαίες εκμυστηρεύσεις που λειτουργούν αναμφίβολα ως πόλος αναγνωστικής έλξης.

 

Δημήτρης Φιλελές

 

Γνωριμία με τη συγγραφέα:

Η Μαριαλένα Δισακιά γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα. Σπούδασε λογιστική και εξάσκησε το επάγγελμα στην Αθήνα και στη Σύρο. Γράφει παντού, εκτός από το σπίτι της. Ασχολείται αποκλειστικά με τη γραφή και την ανάγνωση. Γράφει ποίηση, διηγήματα, θεατρικά έργα και αρθρογραφεί σε διάφορους ιστότοπους. Το θεατρικό της έργο Το βαλιτσάκι έχει βραβευτεί από τον Φιλολογικό Σύλλογο Παρνασσός. Έργα της (προσωπικά και συμμετοχές): Ανθολογία μικρού διηγήματος (2017), Ιστορίες πάθους και μαγειρικής (2017), Παράξενες ιστορίες με γάτες (2018), Οι στροβιλισμοί της Αστάρτης (2018), Ασκήσεις επί χάρτου (2019), Ρευστά όρια (2019), Ανεμοδαρμένα ποιήματα (2020), Η σκιά της μάνας (2021) και Γραφές διεκδίκησης (2023).

Πηγή πρώτης δημοσίευσης: Μαριαλένα Δισακιά - Ζωή και Νάμα