Από τη Γη της Μικρασίας στα μονοπάτια της προσφυγιάς - Συνέντευξη στο "Παρόν της Κυριακής"

 

Συνέντευξη με τον Δημήτρη Φιλελέ: Από τη γη της Μικρασίας στα μονοπάτια της προσφυγιάς

October 18, 2022 στις κατηγορίες BIBΛIO,

– Οδοιπορικό μνήμης και πολιτισμού με αφορμή τα 100 χρόνια της Μικρασιατικής Καταστροφής

Το 2022 συμπληρώθηκαν 100 χρόνια από την κορύφωση του δράματος του Ελληνισμού, με την καταστροφή της Σμύρνης και τον οριστικό βίαιο ξεριζωμό των Μικρασιατών Ελλήνων από τις πατρογονικές τους εστίες. Ο εκπατρισμός όμως από τις αλησμόνητες χαμένες πατρίδες, μαζί με το πέρασμα όσων κρατιούνται στη ζωή στην κυρίως Ελλάδα, τις τραγικές τους μνήμες και την οδύνη της προσφυγιάς, φέρνει και όλο τον ξεχωριστό ελληνικό πολιτισμό που είχε αναπτυχθεί από τα μικρασιατικά παράλια μέχρι και τα βάθη της Ανατολής.

Λογοτεχνικές και καλλιτεχνικές δημιουργίες, μουσικές αναζητήσεις και μαγειρικά αρώματα βρίσκουν πρόσφορο έδαφος για να ανθίσουν αρχικά στα νησιά του Αιγαίου και στη συνέχεια στα μεγάλα αστικά κέντρα του ελλαδικού χώρου, όπως η Αθήνα, ο Πειραιάς, ο Βόλος και η Θεσσαλονίκη. Στο διάβα του χρόνου, όλα αυτά τα στοιχεία ενοποιούνται στο χωνευτήρι του πολιτισμού, γονιμοποιούνται και γονιμοποιούν απόψεις και ιδέες, δημιουργούν τάσεις και ρεύματα, εδραιώνονται και συνεχίζουν μέχρι σήμερα να συνεισφέρουν στην πολιτισμική δημιουργία του τόπου μας, όχι ως ιστορικές καταβολές αλλά ως ζωντανά κύτταρα πολιτισμού.

Μέσα από τις σελίδες του λογοτεχνικού οδοιπορικού “Από τη γη της Μικρασίας στα μονοπάτια της προσφυγιάς” (εκδ. Πηγή), με κείμενα παλαιότερα αλλά και σημερινά, καταγράφεται η αδιάσπαστη αλυσίδα που ενώνει το παρελθόν με το παρόν και στρέφει με αισιοδοξία το βλέμμα στο μέλλον. Το εν λόγω έργο, σε επιμέλεια και ανθολόγηση του εκπαιδευτικού και συγγραφέα Δημήτρη Φιλελέ, αποτίει έναν πολύπλευρο φόρο τιμής στο προσφυγικό βίωμα του Μικρασιατικού Ελληνισμού και στον τρόπο με τον οποίο αυτός “μπόλιασε” τον ελλαδικό χώρο. Παράλληλα, κάθε αντίτυπο συνοδεύεται από ένα QR code, μέσω του οποίου κάθε αναγνώστης μπορεί να έχει ελεύθερη πρόσβαση σε ηχητική αφήγηση των κειμένων, γεγονός το οποίο καθιστά το έργο προσβάσιμο σε αναγνωστικό κοινό που υπό άλλες συνθήκες δε θα είχε πρόσβαση σε αυτό.

Με τον κ. Φιλελέ είχαμε μια ενδιαφέρουσα συνέντευξη στην οποία μας αποκάλυψε τους λόγους που τον οδήγησαν στην συγγραφή του βιβλίου καθώς και τα μηνύματα που θέλει να περάσει με αυτό, ειδικά τώρα που βρισκόμαστε ακόμα στη δίνη που γεμίζουν οι μνήμες και οι θύμησες της μικρασιατικής καταστροφής

Ας την δούμε αναλυτικά στη συνέχεια:

• Ως πολύπειρος εκπαιδευτικός, συγγραφέας και επιμελητής εκδόσεων, η συλλογή κειμένων “Από τη γη της Μικρασίας στα μονοπάτια της προσφυγιάς” αποτελεί το τέταρτο έργο σας το οποίο κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πηγή. Με δεδομένο ότι το αντικείμενό της διαφέρει κάπως, ως προς τη θεματολογία, από εκείνο των παλαιότερων τριών έργων σας, ποιος ο λόγος που σας ώθησε στο να επιμεληθείτε μια συλλογή με τέτοια θεματική;

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΦΙΛΕΛΕΣ: Είναι αλήθεια ότι το περιεχόμενο αυτής της συλλογής έχει τόσο διαφορές όσο και ομοιότητες σε σχέση με τις τρεις προηγούμενες, που έχουν επίσης κυκλοφορήσει από τις Εκδόσεις Πηγή. Η σημαντική διαφορά είναι ότι η παρούσα συλλογή περιορίζεται κατά το ήμισυ στη μεταγραφή κειμένων, ενώ το άλλο μισό αποτελείται από νέα κείμενα που γράφτηκαν με αφορμή τη Μικρασιατική Καταστροφή. Ο λόγος που με ώθησε στην επιλογή αυτή, που εκ των πραγμάτων αποδείχτηκε εξαιρετικά επιτυχημένη, είναι ότι στόχος του βιβλίου αυτού είναι να μην προστεθεί στα ήδη υπάρχοντα άλλο ένα μνημόσυνο για τις αλησμόνητες πατρίδες της Ιωνίας. Αντίθετα, μέσα από τα νέα κείμενα αναδεικνύονται πτυχές του ελληνικού μικρασιατικού πολιτισμού, που με τον ξεριζωμό των Ελλήνων και τη βίαιη μετακίνησή τους στον ελλαδικό χώρο, διέσχισαν το Αιγαίο και δημιούργησαν νέες τάσεις και νέα ρεύματα, που μέχρι σήμερα παράγουν πολιτισμό. Και ασφαλώς αυτή η παραγωγική διαδικασία όχι μόνο δεν έχει κλείσει, αλλά εξακολουθεί να δίνει καρπούς.

• Πώς ακριβώς επηρέασε ο Μικρασιατικός Ελληνισμός εκείνον του Ελλαδικού κορμού στον τομέα της λογοτεχνικής δημιουργίας και σε ποιον βαθμό οι δικές μας αναγνωστικές εμπειρίες πηγάζουν (και) από αυτόν;

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΦΙΛΕΛΕΣ: Είναι πολύ μεγάλος ο αριθμός των Μικρασιατών Ελλήνων λογοτεχνών αλλά και των ανθρώπων των Γραμμάτων και των Τεχνών που είτε ήρθαν στην Ελλάδα ως πρόσφυγες, είτε γεννήθηκαν από πρόσφυγες γονείς στην Ελλάδα και λειτούργησαν ως δημιουργοί πολιτισμού, διαμορφώνοντας μια νέα πραγματικότητα τόσο στον χώρο της λογοτεχνίας όσο και στον ευρύτερο χώρο της Τέχνης. Για να περιοριστούμε στη λογοτεχνία, ενδεικτικά αναφέρω τους γεννημένους στα χώματα της Μικράς Ασίας:  Αλέκο Φωτιάδη, Φώτη Κόντογλου, Άγγελο Σημηριώτη, Χρήστο Σολομωνίδη, Πλάτωνα Ροδοκανάκη, Ηλία Βενέζη, Στρατή Δούκα, Κοσμά Πολίτη, Γιώργο Σεφέρη, Διδώ Σωτηρίου, Θράσο Καστανάκη, Μαρία Ιορδανίδου, Γιώργο Θεοτοκά, Τάσο Αθανασιάδη, Γιώργο Σαραντάρη και Μενέλαο Λουντέμη. Νομίζω ότι αυτά τα λίγα, πράγματι, ονόματα από έναν πολύ μακρύ κατάλογο είναι αρκετά για να καταδείξουν την επίδραση των λογοτεχνών και των έργων τους τους όχι μόνο στην εποχή τους, αλλά και την επίδρασή τους στις μέρες μας και στο μέλλον.

• Σε προηγούμενες εκδόσεις διηγημάτων, τις οποίες έχετε επιμεληθεί, δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα σε κλασικούς Έλληνες λογοτέχνες. Ποιος είναι ο λόγος που τα έργα τους συνεχίζουν να διατηρούν την αξία τους;

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΦΙΛΕΛΕΣ: Ο ορισμός ενός λογοτέχνη ως κλασικού συνδέεται άρρηκτα με τη διαχρονική αξία του έργου του. Πράγμα που σημαίνει ότι τα έργα των κλασικών λογοτεχνών οφείλουμε να μην σκονίζονται στα ράφια των βιβλιοθηκών, αλλά να γίνονται σημεία αναφοράς στην τρέχουσα ελληνική πραγματικότητα. Ο Βιζυηνός, ο Ροΐδης, ο Παπαδιαμάντης, ο Καρκαβίτσας, ο Παλαμάς και πολλοί άλλοι ομότεχνοί τους, πεζογράφοι και ποιητές, είναι εκείνοι που δημιούργησαν με το έργο τους τις ρίζες της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας. Αν δεν γνωρίζουμε το έργο των θεμελιωτών της λογοτεχνίας μας, πώς είναι δυνατό να δημιουργήσουμε νέα λογοτεχνικά έργα; Από ποιους δεσμούς με το παρελθόν θα εξελιχθούμε στο παρόν και θα αφήσουμε παρακαταθήκες για το μέλλον; Όλοι γνωρίζουμε και συμφωνούμε ότι στην Τέχνη, όπως και στη φύση, δεν υπάρχει παρθενογένεση. Θεωρώ ότι είμαστε τα νέα φύλλα στο δέντρο της ελληνικής λογοτεχνίας. Για να επιβιώσουμε και να ανθίσει το δέντρο αυτό, χρειάζονται σίγουρα πότισμα οι ρίζες του.

Επιπλέον, το πιο σημαντικό είναι ότι διαβάζοντας τα έργα τους διαπιστώνουμε ότι στην πλειονότητά τους εξακολουθούν να έχουν μηνύματα που είναι επίκαιρα και σήμερα. Προς επιβεβαίωση, σας παραπέμπω ενδεικτικά στα διηγήματα: «Το αμάρτημα της μητρός μου» του Γεώργιου Βιζυηνού, «Το Χριστόψωμο» του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, «ιστορία ενός σκύλου» του Εμμανουήλ Ροΐδη, «Θάνατος παλληκαριού» του Κωστή Παλαμά, «Ο καπετάν Γιώργης» του Αργύρη Εφταλιώτη.

• Όλα τα έργα σας, τα οποία κυκλοφορούν από τις Εκδόσεις Πηγή, συνοδεύονται δωρεάν είτε από CD είτε από κωδικό QR με αφήγηση, ούτως ώστε να καθίσταται δυνατό ο αναγνώστης να ακούσει και τα κείμενα. Επρόκειτο για κάποιου είδους συνειδητή επιλογή;

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΦΙΛΕΛΕΣ: Η δωρεάν αφήγηση των βιβλίων είναι μία πλήρως συνειδητή επιλογή. Ως δάσκαλος επί 35 χρόνια, είμαι σε θέση να γνωρίζω τις μικρές ή μεγάλες δυσκολίες που αντιμετωπίζει ένα μεγάλο ποσοστό ατόμων με την ανάγνωση. Όχι μόνο λόγω προβλημάτων που σχετίζονται με απώλεια όρασης ή κινητική δυσκολία, αλλά και λόγω ελλιπούς κατανόησης του γραπτού λόγου κατά την ανάγνωση των κειμένων. Αν στον αριθμό αυτό προσθέσετε τα άτομα που στερούνται ελεύθερου χρόνου για ανάγνωση, αλλά και τους Έλληνες που γεννήθηκαν και ζουν στο εξωτερικό και γνωρίζουν μόνο προφορικά την ελληνική γλώσσα, αντιλαμβάνεστε ότι προκύπτει ουσιώδης ανάγκη για τη συνοδευτική αφήγηση των κειμένων.

Θεωρώ ότι στον τομέα αυτό το συγκεκριμένο βιβλίο, όπως και οι προηγούμενες συλλογές διηγημάτων, ανήκουν στην πρωτοπορία. Σημειώστε ότι όπως αναφέρεται στην πρόσφατη πανελλαδική έρευνα του ΟΣΔΕΛ (2022) «σχεδόν 9 στους 10 νέους τίτλους (8.807, 86%) είναι σε έντυπη μορφή, οι νέοι τίτλοι σε ηλεκτρονική μορφή είναι μόλις το 14% και οι νέοι τίτλοι σε ηχητική μορφή είναι κάτω του 1%».

Ελπίζω και εύχομαι το παράδειγμά μας να ακολουθήσουν και άλλες εκδοτικές δημιουργίες, ώστε αυτό το πενιχρό (και καθόλου ενθαρρυντικό) 1% να γίνει οπωσδήποτε διψήφιο, ώστε να συντελέσουμε όλοι στην άρση του αποκλεισμού των ευάλωτων αναγνωστικά ομάδων από την τρέχουσα ελληνική βιβλιοπαραγωγή. Σας ευχαριστώ για τη φιλοξενία.

 

Πηγή: https://www.paron.gr/2022/10/18/synenteyxi-me-ton-dimitri-filele-apo-ti-gi-tis-mikrasias-sta-monopatia-tis-prosfygias/