Να ξέρετε πως αυτό που ακούτε είναι σφύριγμα τρένου - Θανάσης Τριαρίδης

 

«Να ξέρετε πως αυτό που ακούτε είναι σφύριγμα τρένου»

σε κείμενο Θανάση Τριαρίδη

και σκηνοθεσία Νίκου Μαρνά & Γιώργου Γκιόκα

στο θέατρο OLVIO

 

Βραβείο Δραματουργίας «Κάρολος Κουν» 2025

από την Ένωση Κριτικών Θεάτρου και Μουσικής

και τον Δήμο Αθηναίων

 

Γράφει ο Δημήτρης Φιλελές

 

Εισαγωγικά:

Μπορεί άραγε να θεωρηθεί προφητικό ένα έργο όταν, κατά τη διάρκεια της γραφής του, αυτά που ο συγγραφέας θεωρεί πολύ πιθανά να συμβούν στο μέλλον, συμβαίνουν απροσδόκητα σε πραγματικό χρόνο, ανατρέποντας τις αισιόδοξες προβλέψεις των ιθυνόντων;  Προσωπικά, απαντώ όχι! Όχι, κατηγορηματικά! Επειδή απλώς δεν πρόκειται για συγγραφέα με προφητικές ικανότητες, ούτε και για θαυμαστό προφήτη της Γραφής, αλλά για άνθρωπο ηθικά κάθετο και πολιτικά συνειδητό, που δεν στρέφει την πλάτη του στην αλήθεια, που δεν νοσεί από απώλεια μνήμης, αλλά κοιτάζει τα γεγονότα κατάματα και βλέπει το σαρωτικό μέλλον –επινόηση του ζοφερού παρόντος– να σφυρίζει σαν τρένο που κινείται αδυσώπητα καταπάνω μας.  Η διαφορά είναι ότι το μέλλον είναι ήδη εδώ και έχει μεταμορφωθεί σε αχόρταγο παρόν, έτοιμο να κατασπαράξει ανελέητα τα θύματά του – ακόμα και αυτούς που το δημιούργησαν.

Το ναυάγιο των περίπου εφτακοσίων πενήντα μεταναστών που υπολογίζεται ότι μετέφερε το αλιευτικό σκάφος στα ανοιχτά της Πύλου τα μεσάνυχτα  της 14ης Ιουνίου 2023 (με μόνο εκατόν τέσσερις διασωθέντες και μόνο ογδόντα δύο ανασυρθέντες νεκρούς), μια μάλλον συνηθισμένη σκοτεινή διαδικασία επαναπροώθησης, είναι το περιστατικό που έδωσε το έναυσμα για να ανάψει το φιτίλι που λέγεται «Να ξέρετε πως αυτό που ακούτε είναι σφύριγμα τρένου».

 

Η υπόθεση του έργου:

Τα γεγονότα εκτυλίσσονται στο γραφείο 20/4 (χαρακτηρισμός συμβολικός· δεν αποκαλύπτουμε) μιας κρατικής υπηρεσίας, που έργο των υπαλλήλων της είναι η διαμόρφωση της αλήθειας που δίνεται στην κοινωνία ύστερα από επεξεργασία των γεγονότων, απόκρυψη στοιχείων, παραποίηση της αλήθειας, κάτι σαν αλεσμένη και ασφαλώς εύπεπτη τροφή. Το γραφείο, που παλιότερα γνώρισε μέρες δόξας και πολυπληθές υπαλληλικό προσωπικό, αφού εξασφάλισε τη νίκη για τους κρατούντες, αφού κέρδισε τον «πόλεμο» και έγραψε την ιστορία (όπως πάντα συμβαίνει με τους νικητές), τώρα είναι πια σχεδόν σε αδράνεια, αν όχι δυσμένεια. Ο μοναδικός του υπάλληλος, που αριθμεί δεκαετίες προϋπηρεσίας και γνώσης, υποδέχεται τον νέο εκπαιδευόμενο υπάλληλο. Προσπαθώντας να συνεργαστούν, δυο κόσμοι διαφορετικοί έρχονται αντιμέτωποι και συγκρούονται μετωπικά: το παρελθόν που έχτισε το παρόν και το παρόν που αγνοεί επιδεικτικά το παρελθόν. Χωρίς να το αντιλαμβάνονται, ο ένας συμπληρώνει τον άλλο – και οι δύο μαζί φέρουν το μερίδιο της ευθύνης που τους αναλογεί για την επερχόμενη ζοφερή πραγματικότητα. Ο ένας γνωρίζει την αλήθεια που διαστρέβλωσε, τον πνίγει και οδηγείται σε αποκαλύψεις – μα είναι αναμφίβολα ένοχος και συνένοχος για όσα έχουν συμβεί. Ο άλλος επιλέγει τη λήθη και την άγνοια, οδηγώντας συνειδητά το μέλλον σε επανάληψη του τραγικού παρελθόντος – είναι εξίσου ένοχος πριν καν οι απόψεις του γίνουν πράξεις. Και ανάμεσά του ο πανούργος ταχυδακτυλουργός και ισορροπιστής διευθυντής, ο άνθρωπος που πάντα –με τον πέλεκυ της δικής του περιορισμένης εξουσίας– ξέρει πώς να βάζει τα πράγματα στη θέση τους, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στη δημιουργίας μιας μόνιμα ακύμαντης επιφάνειας. Ποιος θα αντέξει μέχρι το τέλος; Ποιος θα λυγίσει κάτω από το βάρος της αλήθειας ή του ψέματος; Υπάρχει κάποιος που μπορεί να βάλει τέλος στις δυσώσεις ιδεολογίες που μας πνίγουν σαν θανατηφόρα αέρια;

Παρεμβολή σε αυτή την εκρηκτική ομάδα η παρουσία του βουβού καθαριστή με την αντιασφυξιογόνα μάσκα, που εμφανίζεται σε ένα σχήμα παπαδιαμαντικού κύκλου, θυμίζοντας μας παράλληλα και τους στίχους του Φαίδρου Μπαρλά: 

Οι οδοκαθαρισταί σκουπίζουν, σκουπίζουν

φανατικά ασυμβίβαστοι.

Σηκώνονται, φωνάζουν στους αγγέλους:

«Εμείς, συνάδελφοι, το χρέος μας το κάναμε·

η ευθύνη ανήκει τώρα στον Θεό·

ανήκει στους κυβερνήτες· ανήκει στο Έθνος».

Αποσύρονται· ανεβαίνει ο ήλιος,

ξεκινούν τα λεωφορεία, ξυπνούν οι δημόσιοι υπάλληλοι.

 

Η παράσταση ως συνολική εικόνα:

Ο Θανάσης Τριαρίδης, ανυποχώρητος ανθρωπιστής, γράφει ένα βαθιά πολιτικό και βαθιά ανθρώπινο κείμενο. Συγκλονισμένος από τα τραγικά γεγονότα υψώνει φωνή διαμαρτυρίας, φωνή αντίστασης σε μια κοινωνία που βαθμιαία πέφτει σε λήθαργο, επιλέγει να ζει την προσωπική της μυθολογία και αρνείται να παραδεχτεί όχι μόνο την αλήθεια, αλλά και τη συνευθύνη της. Ο Τριαρίδης παρουσιάζει την αλήθεια γυμνή και αποκρουστική μπροστά στα μάτια όλων μας, μας στερεί –και ορθώς πράττει– το «δικαίωμα» στην άγνοια και επιχειρεί με κάθε μέσο να μας αφυπνίσει. Μας καλεί να γίνουμε άνθρωποι και να πράξουμε το καθήκον μας απέναντι στον συν-άνθρωπο. Αποκαλύπτει το ψευδές αφήγημα των αδηφάγων κύκλων της εξουσίας, την παραχάραξη της ιστορίας και απορρίπτει την επιλογή της λήθης. Μας καλεί να πράξουμε κατά συνείδηση και όχι κατ’ εντολή. Να πάψουμε να είμαστε αλγόριθμοι, να επιστρέψουμε  στην πραγματικότητα σπάζοντας τα δεσμά της τεχνητής απομόνωσης και της υποταγής σε αφανή κέντρα που ελέγχουν το μυαλό και τη ζωή μας. Αλλιώς, το σφύριγμα του τρένου όλο και θα έρχεται πιο κοντά...

Οι Νίκος Μαρνάς και Γιώργος Γκιόκας υλοποιούν το όραμα του συγγραφέα. Με τη νεανική σκηνοθετική τους ματιά, με τη ζωντάνια και την ανησυχία των ανθρώπων που αναζητούν ένα καλύτερο μέλλον, δημιουργούν το ασφυκτικό περιβάλλον μέσα στο οποίο εκτυλίσσεται η ιλαροτραγωδία μιας ζωής χωρίς διέξοδο. Τοποθετούν τους χαρακτήρες σε θέση μάχης και τους αφήνουν ελεύθερους να αγωνιστούν δίχως έλεος μέχρι την τελική πτώση. Τους επιτρέπουν να είναι απροκάλυπτα χυδαίοι ή απροκάλυπτα γελοίοι. Τους παροτρύνουν υπόγεια να τα πουν όλα, να ομολογήσουν απερίφραστα και τα ένοχα μυστικά και τη συνενοχή τους με τις απάνθρωπες συμπεριφορές τους. Τους προτρέπουν να τραβήξουν την κουρτίνα και να δουν το είδωλό τους στον καθρέφτη. Και γαία πυρί μιχθήτω...

Το σκηνικό που στήνει η Ηρώ Παρδαβέλλα είναι λιτό, υποβλητικό και απολύτως λειτουργικό. Οι ενδυματολογικές της επιλογές είναι σαφώς υπαινικτικές και καθοδηγούν αθόρυβα τον θεατή στο μονοπάτι των συσχετισμών.

Οι μουσικές επιλογές  του Οδυσσέα Τσούβαλη συμπορεύονται με τις δονήσεις και τις εκκωφαντικές εκρήξεις που συμβαίνουν επί σκηνής, συμβάλλοντας ουσιαστικά στην επιτυχημένη μεταβίβασή τους στο κοινό.

Οι φωτισμοί της Κατερίνας Μαρίας Σαλταούρα παρακολουθούν τη δράση και τις εναλλαγές των συναισθημάτων και των εντάσεων. Συνταξιδεύουν χέρι-χέρι με τους χαρακτήρες και «φωτίζουν» όλες τις πτυχές τους.

 

Οι ερμηνείες (αλφαβητικά):

Και οι τέσσερις νέοι ηθοποιοί είναι συγκλονιστικοί. Καθένας με τον δικό του τρόπο ενσαρκώνει μια διαφορετική οντότητα, μια άλλη όψη των πραγμάτων, που όλες μαζί συνθέτουν το αποκρουστικό πρόσωπο της διαστρέβλωσης της αλήθειας και της απαξίωσης της γνώσης, προκαλώντας την ταχύτερη προσέγγιση του φονικού τρένου – αν δεν έχει ήδη φτάσει μπροστά μας και αρνούμαστε να το δούμε ή να το ακούσουμε.

Ο Γιώργος Γκιόκας είναι ο ανώνυμος και απρόσωπος καθαριστής με τη διακριτική  αλλά επιβλητική παρουσία. Σε κίνηση αργή εμφανίζεται όταν πρέπει και όπου πρέπει, προστατευμένος από τις δολοφονικές αναθυμιάσεις, έτοιμος να εξαλείψει ό,τι εμποδίζει την πλαστογραφημένη πραγματικότητα να κινηθεί στις ράγες που οδηγούν στο μέλλον. Σιωπηλός και ατάραχος, ίσως και τρομακτικός, σβήνει τα ενοχοποιητικά ίχνη του χτες Γιατί η ιστορία μπορεί να γράφεται και με σιωπές...

Ο Νίκος Μαρνάς, ο νέος υπάλληλος, ο «Χίτσκοκ», είναι η προσωποποίηση του χιτλερίσκου. Η μορφή του, που δίνει την αίσθηση καρικατούρας, ξεκινά και τερματίζει στην εσκεμμένη άγνοια, ενώ με λογικοφάνεια μάχεται να επιβάλει την άποψή του και να εδραιώσει τη θέση του. Είναι ένα τρομαγμένο ζώο που αμύνεται με σπασμωδικές επιθετικές κινήσεις. Ατσαλάκωτος λακές, άκαμπτος υποτακτικός, δείγμα τυπικό της ηλιθιότητας, που μπορεί να προκαλέσει την πιο απρόβλεπτη καταστροφή. Εκμεταλλεύεται άριστα τη λεκτική του ευχέρεια και προσφέρει στο κοινό ένα τερατώδες ρομποτικό υποκατάστατο της ανθρώπινης φύσης.

Ο Λεωνίδας Μπακάλης, o διευθυντής «Ρούλης», είναι ο συναρπαστικός και γοητευτικός «μάγος», ο σαγηνευτικός ταχυδακτυλουργός με το υπερτροφικό εγώ, ο άρχοντας της παραπλάνησης, που μπορεί να  μεταμορφωθεί αστραπιαία σε ένα εξουσιαστικό τέρας με σαρδόνιο γέλιο που παγώνει τους πάντες γύρω του. Με χορευτικό ταμπεραμέντο επιβάλλεται σε όσους βρίσκει στον δρόμο του, με το αδίστακτο διαπεραστικό βλέμμα του ισοπεδώνει όποιον εμποδίζει τα σχέδιά του και χωρίς ίχνος μεταμέλειας μαχαιρώνει πισώπλατα φίλους και συνεργάτες αρκεί να μείνει μόνος στην κορυφή.

Ο Νίκος Στεργιώτης είναι ολοκληρωτικά εκρηκτικός στην ενσάρκωση του παλιού υπαλλήλου, του εξωφρενικού «Chubby». Τραγουδάει, χορεύει, βρίζει, εκτονώνεται αδιαφορώντας για τις συνέπειες. Μέσα στον στενό του χώρο αισθάνεται παντοδύναμος και κάνει ό,τι μπορεί για να παραμείνει εκεί. Γιατί εκεί μόνο μπορεί να βρίσκεται μόνιμα εκτός ορίων, σε αδιάκοπη κίνηση και συναισθηματική εγρήγορση, εναλλάσσοντας με ανατριχιαστική επιδεξιότητα την εύθυμη διάθεση με την επιθετικότητα, την ανυπακοή με την υποταγή, τον ανεξέλεγκτο θυμό με την ελεγχόμενη οργή. Είναι ο χαρακτηριστικός μισάνθρωπος που περισσότερο απ’ όλους φοβάται τον εαυτό του, μέχρι που φτάνει στα άκρα και προσφέρει στο κοινό μια σοκαριστική ερμηνεία.

 

Συνοψίζοντας, πρόκειται για ένα από τα κορυφαία έργα της σύγχρονης ελληνικής δραματουργίας που χωρίς διδακτισμό, αλλά με ευθύβολη σκέψη τοποθετείται απέναντι στην απάνθρωπη πραγματικότητα και μας θέτει ξεκάθαρα το θέμα της προσωπικής μας ευθύνης για ό,τι γύρω μας (και μέσα μας) συμβαίνει. Μια παράσταση που σαφώς αξίζει να ιδωθεί, αλλά πολύ περισσότερο να συζητηθεί σε ευρύτερο πλαίσιο.  

 

Συντελεστές:

Κείμενο: Θανάσης Τριαρίδης 

Σκηνοθεσία: Νίκος Μαρνάς - Γιώργος Γκιόκας  

Σκηνικά - Κοστούμια: Ηρώ Παρδαβέλλα 

Μουσική: Οδυσσέας Τσούβαλης 

Σχεδιασμός φωτισμού: Κατερίνα Μαρία Σαλταούρα

Φωτογραφίες: Χαράλαμπος Ιωαννόπουλος

Video- trailer: Φίλιππος Μέμος 

Επικοινωνία: Γιώτα Δημητριάδη

Οπτική ταυτότητα παράστασης: Ιωάννης Τσίγκας 

Παραγωγή: Θέατρο OLVIO

 

Επί σκηνής (αλφαβητικά):

Γιώργος Γκιόκας, Νίκος Μαρνάς, Λεωνίδας Μπακάλης, Νίκος Στεργιώτης

 

Τρέιλερ: Να ξέρετε πως αυτό που ακούτε είναι σφύριγμα τρένου - τρίτη χρονιά trailer

 

Πληροφορίες

Θέατρο OLVIO, Φαλαισίας 7, Αθήνα

(5’ λεπτά από τη στάση του Μετρό, Κεραμεικός)

Τηλέφωνο: 210 3414118  (ώρες εξυπηρέτησης 18:00-22:00)

Ημέρες παραστάσεων: Από 8 Οκτωβρίου, κάθε  Τετάρτη στις 21:00 

Τιμές εισιτηρίων: 15 (γενική είσοδος), 12 ευρώ (μειωμένο)

Εισιτήρια: more.gr και τηλεφωνικά στο ταμείο του θεάτρου.

Διάρκεια: 70΄ λεπτά

Πηγή 1ης δημοσίευσης: Το "Σφύριγμα του τρένου" στο fractal