Χρήστος Τουμανίδης - Οι ελεγείες της Ανατολής
Ποιήματα + CD, Εκδόσεις Κουκκίδα, (γ’ έκδοση, 2023)
Κριτική προσέγγιση του Δημήτρη Φιλελέ
Λένε ότι οι ποιητές κερδίζουν την αιωνιότητα. Ίσως όχι όλοι, αλλά σίγουρα εκείνοι που τολμούν να καταδυθούν στα πιο απόκρυφα σημεία της ύπαρξής τους και, παράλληλα, της ύπαρξής μας, αλλά και στις πιο σκοτεινές και αποκρουστικές πτυχές της ιστορίας αλλά και της σκληρής πραγματικότητας, ώστε ο ποιητικός λόγος τους να αναδυθεί ως κραυγή αγωνίας για το παρόν και το μέλλον της ανθρωπότητας ολόκληρης. Λένε ακόμα ότι τα σημαντικά ποιητικά έργα δεν γράφονται σε περιόδους ευημερίας και προόδου του πολιτισμού, αλλά σε εποχές μαύρες, όταν η απληστία καταβροχθίζει την αυτονόητη ισότητα, όταν η αδικία εξοβελίζει το δίκιο και η αδιαφορία σκεπάζει με το πέπλο της το χρέος όλων μας απέναντι στους επερχόμενους ανθρώπους, όταν ο ανελέητος πόλεμος, κινούμενος από τα μίση και τα πάθη, όπως αναφέρει και ο Θουκυδίδης, ισοπεδώνει κάθε έννοια ανθρωπιάς, σκορπίζοντας σάρκες στο πέρασμά του. Τότε οι ποιητές επαναστατούν και με το μελάνι της καρδιάς τους υπερασπίζονται το δικαίωμα να λογιζόμαστε και να είμαστε άνθρωποι.
Όλες αυτές οι σκέψεις «φωτογραφίζουν» τον ποιητικό λόγο και τη γραφή του Χρήστου Τουμανίδη μέσα από την ποιητική του συλλογή Οι ελεγείες της Ανατολής, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κουκκίδα. Μια ποιητική συλλογή που από το 2013 μέχρι σήμερα βρίσκεται στην τρίτη της έκδοση, αποδεικνύοντας έμπρακτα –δυστυχώς– τη διαχρονικότητα αλλά και την αναγκαιότητα αυτής της θεματολογίας και αυτής της γραφής.
Και αν η απώλεια είναι το κυρίαρχο στοιχείο της ποίησης του Τουμανίδη, αυτή τη φορά δεν περιορίζεται στο στενό του περιβάλλον ή στον διευρυμένο κύκλο, αλλά επεκτείνεται στην απώλεια της έννοιας του ανθρώπου κάτω από τα συντρίμμια των βομβαρδισμένων ψυχών, στην απώλεια του ελπιδοφόρου μέλλοντος που έχουμε χρέος να κληροδοτήσουμε στους μελλοντικούς ανθρώπους, στην απώλεια της ανθρωπιάς ολόκληρου του πλανήτη, που θυσιάζει στον βωμό του μίσους και των συμφερόντων κάθε ευγενές ιδανικό.
Γιατί όμως ο Τουμανίδης γράφει έτσι; Γιατί ολόκαρδος είναι ταμένος στο παγκόσμιο ζητούμενο της ισότητας, της δικαιοσύνης και της ειρήνης; Ο ίδιος επισημαίνει την ταύτισή του, σε άρθρο του στο περιοδικό Φρέαρ, με ό,τι θεωρεί ο Θανάσης Χατζόπουλος στο βιβλίο του Η στάση του πελαργού (εκδόσεις Στερέωμα, Αθήνα 2022), πως είναι η ποίηση και ο ποιητής:
«Η ποίηση είναι το αντίπαλο δέος της αγοράς, του εμπορίου, της ψυχικής ισοπέδωσης και της απουσίας πνευματικής ζωής. Η ποίηση: ένας πόλος απέναντι σε αυτό που συμβαίνει σήμερα στην κοινωνία…». (Από τις σελ. 63-67)
«Ο ποιητής γράφει πάντα όρθιος, σαν πελαργός. Κάποτε ανασηκώνει το ένα πόδι. Κι άλλοτε, χωρίς κανείς να τον αντιληφθεί, σε αυτή την περίεργη ορθοστατική χοροστασία αλλάζει πόδι, για να διευκολύνει την κυκλοφορία του αίματος και των λέξεων». (Από τη σελ. 122)
Σε τρεις εφαπτόμενες ενότητες, πλήρεις συναισθήματος, ευαισθησίας και εγρήγορσης κινούνται Οι ελεγείες της Ανατολής, σε μια αγωνιώδη προσπάθεια του ποιητή να σκίσει το πέπλο του εφησυχασμού, να αφυπνίσει ναρκωμένες συνειδήσεις και να φέρει μπροστά τα μάτια όλων μας την αμείλικτη πραγματικότητα, για να πάψουμε πια να ισχυριζόμαστε ότι δεν γνωρίζουμε, να πάψουμε να αποστρέφουμε το βλέμμα από τον συν-άνθρωπο ή να περιοριζόμαστε σε δήθεν ανθρωπιστική εξωτερική ενδυμασία.
Από τους πρώτους στίχους ο ποιητής είναι σαφής. Είναι η επίγεια Κόλαση που του κεντρίζει την ψυχή, είναι η Λωρίδα της Γάζας και όσα συμβαίνουν εκεί, που τον οδηγεί σε ένα ποίημα–κραυγή, που τον κάνει να χάσει τον ύπνο του, να στερέψει το δάκρυ του και να βουβαθεί από τον ανείπωτο πόνο. Βασανιστικά ερωτήματα τον προβληματίζουν, δίχως να βρίσκει απάντηση. Γιατί και για ποιο λόγο καίγονται οι πολιτείες και τα όνειρα των παιδιών μας;
Και ακόμα περισσότερο:
Και τι παραμύθια να πω στα παιδιά; Στα παιδιά που απ’ τα σπάργανα κιόλας, / αγγίζουν σκανδάλες.
Όμως ο ποιητής πιστεύει και πασχίζει να φέρει ξανά στο στερέωμα τον ζωοδότη ήλιο, τον ούριο άνεμο. Θέλει τα ποιήματά του να γίνουν βόμβες που θα νικήσουν τον φόβο και τη σκοτεινιά των συνειδήσεων.
.jpg)
Ο ποιητής Χρήστος Τουμανίδης
Έτσι ξεκινά να μας μιλά ο ποιητής γι’ αυτούς τους ανθρώπους, τους ανέστιους, που όμως εξακολουθούν να πιστεύουν στη ζωή, στη δύναμη που θα τους κάνει να νικήσουν τον θάνατο, καθώς παίρνουν τον δύσβατο δρόμο της προσφυγιάς, εγκαταλείποντας την πυρπολημένη Εδέμ, ικέτες που αναζητούν ένα καλύτερο αύριο στον «παράδεισο» της Δύσης. Μαζί τους και ο ποιητής, ικέτης της Αθήνας του φωτός, του πνεύματος και του πολιτισμού, να δεχτεί τους απάτριδες που τούτος ο κόσμος, ο στεγνός από αισθήματα, δεν τους περιέχει. Να τους προσφέρει οδό διαφυγής, καθώς
Ούτε μέσα στο σώμα τους δεν νιώθουν ασφαλείς.
Όχι, δεν είμαστε άμοιροι ευθυνών, όταν, εμείς οι χορτάτοι, δεν ενδιαφερόμαστε να κατανοήσουμε τον πεινασμένο συνάνθρωπο, όταν υποκρινόμαστε και αντί της καλοσύνης και της συμπόνιας προτάσσουμε τη φιλανθρωπία, τη χείριστη μορφή ελεημοσύνης.
Η φωνή του ποιητή δεν υποστέλλει τη σημαία του αγώνα για τον άνθρωπο. Δεν σκύβει τη ράχη του στους «κραταιούς» που νομοθετούν, ζώντας σε μια δική τους περίκλειστη, και κατά τη γνώμη τους αδιαπέραστη, σφαίρα. Γιατί οι πληγές που ανοίγει η αδιαφορία τους, τα άπειρα «αχ» που προκαλεί η αδιαλλαξία τους, είναι βέβαιο πως μια μέρα θα στραφούν εναντίον τους. Γιατί πώς αλλιώς μπορεί ο κόσμος μας να γίνει πιο ανθρώπινος; Πώς αλλιώς θα γιατρευτεί η αγιάτρευτη πληγή της Ανατολής;
Κι ως τότε οι πρόσφυγες θα ταξιδεύουν αδιάκοπα, αποζητώντας τη Γη Χαναάν, εγκαταλείποντας Φλεγόμενα παιδικά δωμάτια, κάνοντας Προσευχές και έχοντας Ουράνιες προσδοκίες. Ανάμεσα σε πυρά και ανατριχιαστικές ενδιάμεσες σιωπές.
Ξεχνάμε ασυγχώρητα, α! πώς ξεχνάμε...
Μα τούτο το ανθρώπινο κοπάδι, μας θυμίζει ο ποιητής, δεν μας είναι ξένο. Έρχεται από τις κείνες τις στάχτες απ’ όπου ήρθαν κάποτε και τα δικά μας κυνηγημένα πουλιά της Ανατολής και με την ίδια καχυποψία τα αντιμετωπίσαμε και με την ίδια απανθρωπιά τους κλείσαμε την πόρτα και με την ίδια αναλγησία τα εκμεταλλευτήκαμε για ένα κομμάτι ψωμί.
Κι αν για κάθε μας συμπεριφορά υπάρχει κάποια δικαιολογία, ο ποιητής τολμά και μας θέτει ένα αμείλικτο ερώτημα:
Τα πεινασμένα τους παιδιά / δεν είναι και δικά μας;
Ο ποιητής είναι η φωνή της μνήμης, είναι η φωνή της αλήθειας, είναι η φωνή της γνώσης, που μας οδηγεί να ζήσουμε χωρίς αυταπάτες.
Επτά εκδοχές της σιωπής ανταμώνουν με τη Γεωγραφία της θλίψης, για να ολοκληρωθούν έτσι Οι ελεγείες της Ανατολήςˑ επτά κραυγές, επτά πυροβολισμοί στο σκοτάδι, μέχρι να φτάσουμε –αν ποτέ φτάσουμε– στο ποθητό φως. Δρόμος τραχύς και ανηφορικός που ο ποιητής έχει επιλέξει και με τη γραφίδα του μας καλεί να ακολουθήσουμε, όχι ως πειθήνια όργανα, αλλά ακούγοντας το πρόσταγμα της καρδιάς.
Η ανθρωπιστική ποίηση του Χρήστου Τουμανίδη είναι ένα ηχηρό εγερτήριο σάλπισμα αντίστασης απέναντι σε όσους προκαλούν, υποκινούν και κερδοσκοπούν από το έγκλημα που ονομάζεται πόλεμοςˑ απέναντι σ’ εκείνους που τον θεωρούν αναγκαίο ή αναπότρεπτοˑ αλλά και απέναντι σ’ εκείνους που εθίζονται στην αποτρόπαιη εικόνα του και αδιαφορούν για τον συνάνθρωπο.
Συμπληρωτικά, είναι σημαντικό ότι η έντυπη έκδοση συνοδεύεται από ηχητικό CD, στο οποίο ακούγονται όλα τα ποιήματα της συλλογής με τη φωνή της ηθοποιού Ντομένικα Ρέγκου. Γιατί αν και η πλειονότητα των αναγνωστών μπορεί με ευχέρεια να ξεφυλλίζει και να διαβάζει τα βιβλία, υπάρχει μία επίσης ευάριθμη μερίδα ατόμων που δεν διαθέτουν αυτή τη δυνατότητα και πρέπει πάντοτε να τους έχουμε κατά νου, αν πράγματι υπηρετούμε τον πολιτισμό.
Εκλαμβάνω την κίνηση αυτή ως δείγμα ευαισθησίας και υπευθυνότητας τόσο του ποιητή όσο και του εκδοτικού οίκου και αποδίδω σε αμφότερους τα εύσημα, αφού στην εποχή μας είναι απαραίτητο να επαναπροσδιορίσουμε τα αυτονόητα.
Δημήτρης Φιλελές
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου