Νικολέττα Ρεπάνη - Το ημερολόγιο ενός ναυτικού - Βιβλιοκριτική

 

Νικολέττα Ρεπάνη - Το ημερολόγιο ενός ναυτικού

Εκδόσεις Όστρια, 2021

 

Οι εμπειρίες της ζωής και τα προσωπικά βιώματα είναι άυλα. Ακόμα και όταν τα μοιραζόμαστε με φίλους και γνωστούς, εξακολουθούν να παραμένουν σ’ αυτή τη μορφή. Όταν όμως κάποιος από μας αποφασίζει να πιάσει στα χέρια του το χαρτί και το μολύβι, να τα καταγράψει και να τα κάνει κοινό κτήμα στο παρόν και στο μέλλον, τότε τα πράγματα αλλάζουν. Με μια τέτοια συνθήκη έρχεται αντιμέτωπη η συγγραφέας Νικολέττα Ρεπάνη, όταν ο εγγονός ενός ναυτικού τής εμπιστεύεται με αθωότητα και αγάπη το ημερολόγιο του παππού του. Στιγμές προσωπικές, στιγμές καθοριστικές για τη ζωή του αλλά και των άλλων, στιγμές που στιγμάτισαν τη ζωή του και την πορεία του ως ανθρώπου σε καιρούς δύσκολους και συχνά επικίνδυνους.

Τι οδηγεί όμως τους ανθρώπους να καταγράψουν επιλεκτικά τις μνήμες τους; Μάλλον είναι η ανάγκη τους να μη χαθούν στις ρωγμές του αδάμαστου χρόνου όσα τους κίνησαν το ενδιαφέρον για ζωή, όσα τους σημάδεψαν ανεξίτηλα με ή παρά τη θέλησή τους.

Τι οδηγεί τους ανθρώπους να επιθυμούν να σκαλίσουν το παρελθόν και να ανασύρουν στην επιφάνεια τις μνήμες των άλλων; Μάλλον είναι η ανάγκη τους να ενωθούν νοερά με εκείνους που πέρασαν, αλλά δεν χάθηκαν στη λησμονιά.

Είναι άραγε συμπτωματική η συνάντηση της συγγραφέως με τις κιτρινισμένες σελίδες του ημερολογίου και όσα αυτές της αποκαλύπτουν για τη ζωή ενός καπετάνιου που στάθηκε όρθιος στις τρικυμίες μέχρι τέλους; Ή πρόκειται για ένα από τα πολλά τεχνάσματα της ζωής, που απροσδόκητα και με γλυκές κάποτε συνωμοσίες τραβά την κουρτίνα και μας δωρίζει μια ακτίνα φωτός;

Όπως και να ’χει το πράγμα, μια απόδραση χαλάρωσης κοντά στη θάλασσα, τα απομεινάρια μιας βάρκας σε μια απόμερη παραλία κι ένας καλοκάγαθος ταβερνιάρης είναι αρκετά για να δώσουν το έναυσμα για να στηθεί η αφήγηση μιας γλαφυρής ανθρώπινης ιστορίας.

Από τη στιγμή που η συγγραφέας έρχεται σε επαφή με τις γραπτές αναμνήσεις του καπετάνιου, όλα αλλάζουν και η πεζή καθημερινότητα παραμερίζει και παραχωρεί τη θέση της σε μια ζωή γεμάτη δράση, τόσο διαφορετική από αυτή που έχουμε συνηθίσει να κυλά σαν ποτάμι με ήρεμη ροή και χωρίς ιδιαίτερες εκπλήξεις.

Ο κεντρικός ήρωας, ο Νικολής Παπαγεωργίου, ένας νεαρός ναυτικός, ζει σε μια εποχή σημαντικών κοινωνικών ανακατατάξεων στην Ελλάδα, αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο. Οι αναμνήσεις που καταγράφει στο πρώτο μέρος του ημερολογίου του, από το 1900 μέχρι και το 1917, ακόμα και σήμερα φαντάζουν επικά κατορθώματα. Ο διάπλους του Ατλαντικού ωκεανού με ιστιοφόρο, το ψάρεμα καρχαριών, το αντάμωμα με τον τυφώνα στον Ειρηνικό ωκεανό, αλλά και η μετέπειτα συμμετοχή του σε ναυμαχίες κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων, όπως και στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, είναι περιστατικά που μάλλον χρειάζεται περισσότερο από μια ζωή για να τα ζήσει κάποιος.

Και όπως πάντα μετά τη θύελλα επικρατεί η νηνεμία, έτσι έρχεται το ξύπνημα του έρωτα για τη Φιλιώ, με επιστέγασμα τον γάμο και τον ερχομό του μοναδικού γιου του, του Μανώλη, που θα σημάνει και το τραγικό τέλος της ζωής της συζύγου του. Γιατί έτσι είναι η ζωήˑ με το ένα χέρι σου δίνει και με το άλλο χέρι σου παίρνει.

Το 1923, μετά από τις ταπεινώσεις που οι πολιτικοί και τα συμφέροντα οδήγησαν την Ελλάδα, αποφασίζει να παρατηθεί από το Βασιλικό Ναυτικό, αλλά δεν μπορεί να φανταστεί τη ζωή του μακριά από τη θάλασσα. Η «Φιλιώ» γίνεται ψαροκάικο και ρίχνεται στα κύματα για τον επιούσιο. Ο κίνδυνος παραμονεύει και πάλι σε κάθε ταξίδι. Η Σθενώ, το στοιχειό της θάλασσας, ζητά το μερτικό της από τη ζωή του και κομματιάζει την καρδιά του καπετάνιου. Όμως βάζει τη ζωή των άλλων πάνω από τη ζωή τη δική του, της κάνει το χατίρι, η «Φιλιώ» γίνεται «Σθενώ»,  και εκείνη βρίσκει τρόπο να του το ανταποδώσει.

Πού είναι η αλήθεια, πού είναι το ζωντάνεμα του θρύλου, που είναι η ονειροφαντασιά, μόνο εκείνος γνωρίζει...

Κι αν τα στοιχειά μπορούν να δείξουν καλοσύνη, δεν συμβαίνει το ίδιο και με τους ανθρώπους, τα πιο άγρια πλάσματα της φύσης. Το αράπικο κουρσάρικο σκορπίζει το σκαρί του σε συντρίμμια, στέλνει στο υγρό μνήμα του βυθού του συντρόφους του, κι εκείνος ίσα που καταφέρνει να σώσει τον Παναγή, τον πιο μικρό από το τσούρμο του.

Είναι 15 Δεκεμβρίου 1936, είναι η τελευταία ημέρα που ο καπετάνιος γράφει στο ημερολόγιό του. Το βάρος της απώλειας τόσων αθώων ψυχών είναι τόσο μεγάλο, που η ψυχή του καπετάν Νικολή δεν μπορεί πια να σηκώσει. Προτιμά να βυθιστεί στη σιωπή μέχρι το τέλος της ζωής του. Ίσως είναι ο δικός του τρόπος για να μας δείξει πότε πρέπει να πάψουμε να μιλάμε και να πενθήσουμε για το αναπότρεπτο. Ίσως είναι ο δικός του τρόπος για να φτάσει στην εξιλέωση – αν στ’ αλήθεια είναι αναγκαία ή αν μπορεί να υπάρξει.

Με όλες αυτές τις κυματιστές εικόνες της ζωής χρωματίζει τον αφηγηματικό της καμβά η Νικολέττα Ρεπάνη με γραφή στρωτή και λιτή, με συγκρατημένο συναίσθημα και λυρισμό, χωρίς περιττές λεπτομέρειες ή πλατιασμούς, και μάς ταξιδεύει μακριά ενώνοντας το μακρινό παρελθόν με το παρόν με μια αόρατη, ευαίσθητη και αέρινη κλωστή.

 

Δημήτρης Φιλελές